Καλέντουλα (Calendula)

Οικογένεια: Σύνθετα ή Κομπόζιτα (Compositae)

Κοινά ονόματα: αδράχτι της γριάς, νεκρολούλουδο, μαργαρίτα

Πρόκειται για ένα βοτανικό γένος που περιλαμβάνει περίπου 30 είδη φυτών, τα οποία είναι είτε μονοετή, είτε ποώδη, είτε υποθαμνώδη. Τα είδη αυτά ευδοκιμούν κατά κύριο λόγο στην Ευρώπη, όπου και απαντώνται σε άγρια, αυτοφυή μορφή. Χαρακτηρίζονται από τα εντυπωσιακά, ζωηρόχρωμα άνθη τους, τα οποία μοιάζουν με μικρά “κεφάλια” και τραβούν το βλέμμα με την έντασή τους. Η καλλιέργειά τους θεωρείται ιδιαίτερα εύκολη, γι’ αυτό και είναι ιδιαίτερα δημοφιλή τόσο για χρήση σε διακοσμητικές μπορντούρες όσο και για την παραγωγή κομμένων λουλουδιών.

Το πιο γνωστό και διαδεδομένο είδος του γένους είναι η Καλέντουλα η φαρμακευτική(Calendula officinalis). Πρόκειται για ένα πολύ ανθεκτικό φυτό, που φτάνει σε ύψος περίπου τα 50 εκατοστά και ξεχωρίζει για την θυσανώδη και θαμνώδη μορφή του. Συναντάται αυτοφυές και στην Ελλάδα, σε διάφορες περιοχές. Τα άνθη του είναι μικρά, έντονα κίτρινα ή πορτοκαλί, εμφανίζονται από τον Μάιο και παραμένουν ανθισμένα μέχρι και τους πρώτους παγετούς του φθινοπώρου. Τα φύλλα του έχουν λογχοειδές σχήμα, ενώ τόσο αυτά όσο και τα στελέχη του φυτού αναδίδουν μια έντονη, διαπεραστική οσμή.

Είδη και ποικιλίες της Καλέντουλας

Με την πάροδο του χρόνου, από το είδος αυτό έχουν προκύψει πολλές ποικιλίες που καλλιεργούνται για καλλωπιστικούς σκοπούς. Ανάμεσα στις πιο γνωστές και εντυπωσιακές είναι:

• ο «Πορτοκαλί Βασιλιάς» («Orange King»), με τα μεγάλα, διπλά και έντονα πορτοκαλί άνθη,
• η «Καλονή του Ειρηνικού» («Pacific Beauty»), που παρουσιάζει ποικιλία αποχρώσεων από το ροζ έως το κρεμ και το βερυκοκί,
• η «Ράδιο» («Radio»), με βαθιά πορτοκαλιά άνθη,
• η «Γκέισα» («Geisha»),
• ο «Μονάρχης Μανταρίνο» («Monarch Mandarin»),
• η «Βασίλισσα Λεμόνι» («Lemon Queen») με χαρακτηριστικό ανοιχτό κίτρινο χρώμα,
• και η «Ροζ Μαγεία» («Pink Magic»), η οποία, παρά το όνομά της, έχει κίτρινα άνθη με ξεχωριστή ομορφιά.

Τεχνική της καλλιέργειας της Καλέντουλας

Η καλέντουλα είναι ένα ιδιαίτερα ανθεκτικό και προσαρμοστικό φυτό, το οποίο έχει την ικανότητα να αναπτύσσεται ακόμα και υπό τις πιο αντίξοες συνθήκες. Δεν απαιτεί ιδιαίτερη φροντίδα από τον καλλιεργητή, ενώ μπορεί να επιβιώσει και να ανθίσει σε εδάφη φτωχά, ακόμη και σε περιβάλλοντα όπου επικρατούν δύσκολες κλιματικές συνθήκες. Ωστόσο, παρόλο που είναι σε θέση να επιβιώσει σε τέτοιες συνθήκες, δεν εκμεταλλεύεται στο έπακρο τις δυνατότητές της όσον αφορά την ανθοφορία και την ποιότητα των λουλουδιών που μπορεί να προσφέρει.

Όταν η καλέντουλα καλλιεργείται σε πλούσιο, βαθύ έδαφος κήπου, με καλή αποστράγγιση και κατάλληλο αερισμό, παρουσιάζει εντυπωσιακά καλύτερη ανάπτυξη. Υπό αυτές τις ευνοϊκές συνθήκες, η ανθοφορία της είναι πολύ πιο πλούσια και τα άνθη της – τα χαρακτηριστικά «κεφάλια» – είναι συχνά μεγαλύτερα και διπλά, ενισχύοντας έτσι τόσο την καλλωπιστική της αξία όσο και τη χρηστικότητά της.

Ένα πρακτικό ζήτημα που σχετίζεται με την καλλιέργειά της είναι η φυσική διασπορά των σπόρων. Αν δεν υπάρξει παρέμβαση, τα μαραμένα άνθη αφήνονται να ωριμάσουν και να σποριάσουν, με αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη εξάπλωση των φυτών την επόμενη χρονιά. Αν και αυτό μπορεί να φαίνεται θετικό, μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα υπερπληθυσμού στον κήπο. Για τον λόγο αυτό, συνιστάται η έγκαιρη αφαίρεση των μαραμένων λουλουδιών, πριν προλάβουν να σχηματίσουν σπόρους. Εκτός από την αποτροπή της ανεξέλεγκτης σποράς, η διαδικασία αυτή έχει ένα ακόμα πλεονέκτημα: ενισχύει και παρατείνει την περίοδο ανθοφορίας του φυτού, επιτρέποντάς του να παράγει νέα άνθη για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Στις περιοχές όπου οι χειμώνες είναι ιδιαιτέρως ψυχροί, τα φυτά που έχουν σπαρεί κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου ενδέχεται να χρειαστούν κάποια μορφή προστασίας. Μια αποτελεσματική λύση είναι η κάλυψή τους με ειδικούς γυάλινους κώδωνες, που λειτουργούν ως θερμοκήπια και τα προστατεύουν από τον παγετό. Ωστόσο, εναλλακτικά, είναι εφικτή και η φύτευση των σπόρων σε γλάστρες, οι οποίες μπορούν να τοποθετηθούν σε εσωτερικό, θερμαινόμενο χώρο κατά τους χειμερινούς μήνες, εξασφαλίζοντας έτσι την επιβίωση και την προετοιμασία των φυτών για την εαρινή φύτευση.

Πολλαπλασιασμός της Καλέντουλας

Ο πιο απλός και διαδεδομένος τρόπος για τον πολλαπλασιασμό της καλέντουλας – και γενικότερα πολλών ανθοφόρων φυτών – είναι η σπορά. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα εύκολη και αποτελεσματική μέθοδο, που μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς την ανάγκη εξειδικευμένου εξοπλισμού ή ιδιαίτερης εμπειρίας. Η σπορά πραγματοποιείται απευθείας στην οριστική θέση που θα αναπτυχθούν τα φυτά, δηλαδή στο σημείο του κήπου ή του παρτεριού όπου επιθυμείται να παραμείνουν και να ανθίσουν, χωρίς τη μεσολάβηση μεταφυτεύσεων.

Η εποχή κατά την οποία πραγματοποιείται η σπορά εξαρτάται από τον επιθυμητό χρόνο ανθοφορίας. Ειδικότερα, αν ο στόχος είναι να έχουμε ανθοφορία κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, τότε οι σπόροι πρέπει να σπαρούν την άνοιξη, μόλις οι καιρικές συνθήκες το επιτρέψουν και το έδαφος αρχίσει να ζεσταίνεται. Αντίθετα, για να επιτύχουμε ανθοφορία την άνοιξη της επόμενης χρονιάς, η σπορά πρέπει να γίνει το φθινόπωρο, ώστε τα φυτά να προλάβουν να αναπτυχθούν ελαφρώς πριν τον χειμώνα και να συνεχίσουν την ανάπτυξή τους με την επιστροφή της άνοιξης.

Οι σπόροι σπέρνονται σε σχετικά μικρό βάθος, περίπου ενός εκατοστού, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να βλαστήσουν εύκολα, ενώ ταυτόχρονα προστατεύονται από τον άνεμο και την ξήρανση. Αφού φυτευτούν, καλύπτονται ελαφρώς με χώμα και ποτίζονται απαλά για να ενυδατωθεί το υπόστρωμα.

Ζωικοί εχθροί και ασθένειες της καλέντουλας

Η καλέντουλα, παρά την ανθεκτικότητα και ευκολία στην καλλιέργειά της, δεν παύει να είναι ευάλωτη σε ορισμένες εχθρικές προσβολές από έντομα και παθογόνους οργανισμούς, οι οποίες μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τόσο την ανάπτυξή της όσο και την ποιότητα της ανθοφορίας της.

Μία από τις πιο συχνές και επιζήμιες προσβολές οφείλεται στις κάμπιες των νυχτοπεταλούδων, δηλαδή στα προνυμφικά στάδια λεπιδόπτερων που δραστηριοποιούνται κυρίως κατά τη διάρκεια της νύχτας. Οι κάμπιες αυτές τρέφονται με μανία, καταστρέφοντας νεαρούς βλαστούς και κυρίως τα χαμηλότερα φύλλα του φυτού. Αν η προσβολή δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα, μπορεί να αποδυναμώσει σημαντικά το φυτό, να εμποδίσει την ανάπτυξή του και να μειώσει αισθητά την ανθοφορία.

Για την πρόληψη της εμφάνισης αυτών των εντόμων, είναι ιδιαίτερα σημαντική η απολύμανση του εδάφους πριν τη σπορά ή τη φύτευση, προκειμένου να εξοντωθούν τυχόν αυγά ή προνύμφες που υπάρχουν στο υπέδαφος. Σε περίπτωση που η προσβολή έχει ήδη εκδηλωθεί, απαιτείται άμεση καταπολέμηση μέσω ψεκασμών με κατάλληλα εντομοκτόνα. Αποτελεσματικές δραστικές ουσίες είναι το λιντέιν, τα άλατα του αρσενικού, καθώς και οι φωσφορικοί εστέρες. Η εφαρμογή των σκευασμάτων πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή, εστιάζοντας κυρίως στον «λαιμό» του φυτού, δηλαδή στο σημείο ένωσης του βλαστού με το έδαφος. Οι ψεκασμοί καλό είναι να πραγματοποιούνται κατά τις βραδινές ώρες, όταν οι κάμπιες εξέρχονται από το έδαφος και είναι ενεργές, ώστε να είναι πιο ευάλωτες στα εντομοκτόνα.

Πέρα από τις εντομολογικές προσβολές, η καλέντουλα αντιμετωπίζει και κινδύνους από μυκητολογικές και ιολογικές ασθένειες. Μία από τις πιο σοβαρές είναι η προσβολή από τον ιό του μωσαϊκού, ο οποίος εκδηλώνεται με χαρακτηριστικές κηλίδες και παραμορφώσεις στα φύλλα. Η παρουσία του ιού επηρεάζει άμεσα την ανάπτυξη των ανθικών κεφαλών, οδηγώντας σε καθυστέρηση ή πλήρη αναστολή της ανθοφορίας. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει άμεση θεραπεία για τις ιολογικές προσβολές, η προστασία βασίζεται σε προληπτικά μέτρα, όπως η χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού και η αποφυγή επαφής με φορείς του ιού.

Άλλη συχνή ασθένεια είναι το ωίδιο, ένας μύκητας που αναπτύσσεται κυρίως σε συνθήκες αυξημένης υγρασίας και κακού αερισμού. Προσβάλλει τα φύλλα της καλέντουλας, καλύπτοντάς τα με μια χαρακτηριστική λευκή ή γκριζωπή πούδρα. Σταδιακά, τα φύλλα μαραίνονται και πέφτουν, επηρεάζοντας την υγεία του φυτού. Η καταπολέμηση του ωιδίου γίνεται με ψεκασμούς θειαφιού ή με μυκητοκτόνα που περιέχουν δραστικές ουσίες όπως το Καραθέιν.

Η σκωρίαση είναι μία ακόμη ασθένεια, που εμφανίζεται με τη μορφή μικρών, πορτοκαλί φλυκταινών – κυρίως στην κάτω επιφάνεια των φύλλων. Προκαλεί εξασθένιση του φυτού και μείωση της φωτοσυνθετικής ικανότητας. Η αντιμετώπιση περιλαμβάνει τη χρήση μυκητοκτόνων σκευασμάτων που περιέχουν χαλκό ή ψευδάργυρο, όπως το Ζινέμπ ή το Ζιράμ.

Τέλος, σε περιοχές με υψηλά επίπεδα υγρασίας, η καλέντουλα κινδυνεύει και από τον άνθρακα, μία μυκητολογική ασθένεια που εκδηλώνεται με την εμφάνιση σκούρων, κυκλικών κηλίδων στα φύλλα. Η ασθένεια αυτή εξαπλώνεται γρήγορα, και αν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως, μπορεί να καταστρέψει μεγάλο αριθμό φυτών. Σε τέτοιες περιπτώσεις, επιβάλλεται η απομάκρυνση και καταστροφή των προσβεβλημένων φυτών, ενώ συνίσταται να μη γίνει νέα φύτευση στο ίδιο σημείο για αρκετά χρόνια, ώστε να αποτραπεί η επανεμφάνιση της μόλυνσης.