Ελαίαγνος (Elaegnus)

Οικογένεια: Ελαιαγνίδες (Elaegnaceae)

Κοινά ονόματα: Τζιτζιφιά, Αγριοτζιτζιφιά, Μοσχο-ιτιά

Γένος που περιλαμβάνει 45 είδη αειθαλών, φυλλοβόλων θάμνων και μικρών δέντρων, τα οποία είναι διαδεδομένα στη βόρεια Αμερική, στην Ευρώπη και την Ασία. Καλλιεργούνται για το ωραίο τους φύλλωμα. Τα φύλλα, εύκαμπτα κα λεπτά στα φυλλοβόλα είδη και δερματώδη στα αειθαλή, φέρουν μικρά λέπια σε ασημί ή μπρούτζινο χρώμα. Τα λουλούδια, υπόλευκα και αρωματικά, έχουν σχήμα καμπανούλας και εμφανίζονται ενωμένα σε δέσμες στις μασχάλες των φύλλων. Παράγει εδώδιμους καρπούς (δρύπες), που καταναλώνονται νωποί ή ζαχαρωμένοι. Επειδή πρόκειται για ανθεκτικά είδη, οι ελαίαγνοι χρησιμοποιούνται όχι μόνο σαν καλλωπιστικά δέντρα, αλλά και σαν ανεμοθραύστες στις παραλιακές ζώνες.

Το γένος Ελαίαγνος περιλαμβάνει περίπου 45 διαφορετικά είδη, τα οποία αποτελούνται από αειθαλείς και φυλλοβόλους θάμνους ή μικρά δέντρα. Τα είδη αυτά είναι ευρέως διαδεδομένα στη Βόρεια Αμερική, την Ευρώπη και την Ασία και η δημοφιλία τους οφείλεται στο εντυπωσιακό φύλλωμά τους, το οποίο προσδίδει ιδιαίτερη διακοσμητική αξία στους κήπους και τα τοπία.

Το φύλλωμα των φυτών αυτών είναι ποικιλόμορφο ανάλογα με το είδος. Στα φυλλοβόλα είδη, τα φύλλα είναι εύκαμπτα, λεπτά και συχνά παρουσιάζουν μια ανάλαφρη εμφάνιση, ενώ στα αειθαλή είναι δερματώδη και πιο στιβαρά. Σε κάθε περίπτωση, τα φύλλα διαθέτουν μικρά λέπια, τα οποία αντανακλούν φως και δίνουν χαρακτηριστική ασημί ή μπρούτζινη απόχρωση.

Τα άνθη του Ελαίαγνου είναι φέρουν σχήμα καμπανούλας, έχουν υπόλευκο χρώμα και αναδίδουν έντονο, ευχάριστο άρωμα. Αναπτύσσονται σε δέσμες, συνήθως στις μασχάλες των φύλλων, και προσελκύουν επικονιαστές, συμβάλλοντας στη βιοποικιλότητα του χώρου. Έπειτα από την άνθιση, το φυτό παράγει εδώδιμους καρπούς με τη μορφή δρυπών. Αυτοί οι καρποί, που είναι πλούσιοι σε γεύση και θρεπτική αξία, μπορούν να καταναλωθούν είτε φρέσκοι είτε σε ζαχαρωμένη μορφή.

Λόγω της εξαιρετικής τους αντοχής στις δύσκολες συνθήκες, οι ελαίαγνοι χρησιμοποιούνται ευρέως όχι μόνο ως διακοσμητικά φυτά αλλά και ως ανεμοθραύστες, ιδιαίτερα σε παραθαλάσσιες περιοχές.

Είδη και ποικιλίες του ελαίαγνου

Ελαίαγνος ο στενόφυλλος (Elaegnus angustifolia).

Κοινά ονόματα: τζιτζιφιά, αγιοτζιτζιφιά, μοσχο-ιτιά.

Το συγκεκριμένο φυλλοβόλο είδος του ελαίαγνου, που έχει τις ρίζες του στην Ασία, είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στη νότια Ευρώπη. Το φυτό αυτό φτάνει σε ύψος περίπου 4,5 μέτρων και ξεχωρίζει για τα όμορφα, λογχοειδή φύλλα του, τα οποία έχουν μια εντυπωσιακή ασημόγκριζη απόχρωση.

Τα άνθη του φυτού είναι μικρά αλλά εξαιρετικά αρωματικά, προσελκύοντας επικονιαστές και ενισχύοντας τη βιοποικιλότητα της περιοχής όπου αναπτύσσεται. Τα πέταλά τους είναι διχρωματισμένα, με τη μία πλευρά να έχει μια λαμπερή ασημόχρωμη απόχρωση και την άλλη ένα ζεστό κίτρινο χρώμα, κάνοντάς τα ιδιαίτερα ευχάριστα στην όψη. Ο καρπός του φυτού, που είναι εδώδιμος, εμφανίζεται με τη μορφή δρύπας. Οι δρύπες αυτές έχουν μια ξηρή, αλευρώδη υφή.

Ελαίαγνος ο αργυρόχρους (Elaegnus argentea ή Elaegnus commutata)

Πρόκειται για έναν φυλλοβόλο θάμνο αργής ανάπτυξης, που κατάγεται από τη Βόρεια Αμερική. Ο θάμνος αυτός φτάνει σε ύψος περίπου 2 έως 2,5 μέτρα, γεγονός που τον καθιστά κατάλληλο για καλλωπιστική χρήση σε κήπους, φράχτες ή φυσικές συνθέσεις.

Τα στελέχη του έχουν χαρακτηριστική καστανέρυθρη απόχρωση, η οποία ενισχύεται από την υφή τους, καθώς είναι σκεπασμένα με μικρά, λεπιώδη καλύμματα. Το φύλλωμά του, ωοειδές και ιδιαίτερα ελκυστικό, έχει μια μοναδική αργυροπράσινη απόχρωση, που προσδίδει στον θάμνο μια γυαλιστερή και λαμπερή όψη καθ’ όλη τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου.

Τα άνθη του φυτού, που συχνά είναι μικρά αλλά πολυάριθμα, διαθέτουν ασημένιο χρώμα, δημιουργώντας μια εκλεπτυσμένη αντίθεση με το πράσινο φύλλωμα. Παρομοίως, και οι καρποί που παράγει έχουν επίσης μια ασημένια απόχρωση. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του θάμνου αυτού είναι η τάση του να παράγει πολλές παραφυάδες, οι οποίες βοηθούν στην ταχεία εξάπλωσή του σε συγκεκριμένες περιοχές.

Υβρίδιο Ελαίαγνος χ ebbingei

Το συγκεκριμένο κηπευτικό υβρίδιο αποτελεί αποτέλεσμα της διασταύρωσης μεταξύ του Elaeagnus macrophylla (Ελαίαγνος ο μακρόφυλλος) και του Elaeagnus pungens (Ελαίαγνος ο οξύς). Είναι ένας εντυπωσιακός αειθαλής θάμνος που ξεχωρίζει τόσο για την ταχεία ανάπτυξή του όσο και για την ευελιξία του σε κηπευτικές και πρακτικές εφαρμογές. Ο θάμνος αυτός φτάνει σε ύψος 3 έως 4 μέτρων, καθιστώντας τον ιδανικό για χρήση σε φράχτες, ανεμοθραύστες ή και ως διακοσμητικό στοιχείο σε κήπους και πάρκα.

Τα φύλλα του είναι ωοειδή και παρουσιάζουν μια μοναδική αργυρότεφρη απόχρωση, που προσδίδει στον θάμνο μια χαρακτηριστική μεταλλική λάμψη. Το φύλλωμα παραμένει πυκνό και ελκυστικό καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Τα άνθη του, που εμφανίζονται κατά τους φθινοπωρινούς μήνες, είναι μικρά αλλά ιδιαίτερα αρωματικά. Τα πέταλά τους έχουν ασημένια απόχρωση. Οι καρποί που παράγει είναι μικροί, ωοειδείς και φέρουν μια ζεστή πορτοκαλοκόκκινη απόχρωση.

Ελαίαγνος ο λείος (Elaeagnus giabra)

Πρόκειται για ένα είδος που παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με το προηγούμενο, αν και διαφέρει σε ορισμένα χαρακτηριστικά, κυρίως ως προς την ανάπτυξη και την ευρωστία του. Ο συγκεκριμένος θάμνος έχει πιο περιορισμένο μέγεθος, φτάνοντας σε ύψος έως 3,5 μέτρα.

Το φύλλωμά του είναι ωοειδές, με αργυρόχρωμη απόχρωση που του δίνει μια ιδιαίτερη μεταλλική λάμψη. Τα λουλούδια του θάμνου είναι μικρά, αλλά εξίσου εντυπωσιακά λόγω της αργυρόχρωμης απόχρωσής τους. Εμφανίζονται συνήθως κατά τους φθινοπωρινούς μήνες, από τον Οκτώβριο μέχρι τον Νοέμβριο, προσφέροντας χρώμα και ζωντάνια στον κήπο. Μετά την ανθοφορία, ο θάμνος παράγει καρπούς που κυμαίνονται από πορτοκαλί έως έντονο κόκκινο χρώμα.

Ελαίαγνος ο μακρόφυλλος (Elaeagnus macrophylla)

Πρόκειται για έναν κομψό, αειθαλή θάμνο που προέρχεται από την Κίνα και την Ιαπωνία, δύο περιοχές όπου εκτιμάται ιδιαίτερα για την καλλωπιστική του αξία. Το φυτό φτάνει σε ύψος περίπου 3 μέτρων. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματά του είναι τα κρεμάμενα κλαδιά του, που δημιουργούν μια αρμονική και ελαφρώς χαλαρή εμφάνιση. Τα φύλλα του είναι μακριά και λεπτά, και παρουσιάζουν μια μοναδική μεταβολή χρώματος κατά την ανάπτυξή τους. Αρχικά έχουν μια αργυρότεφρη όψη που αντανακλά το φως, χαρίζοντας μια γυαλιστερή εμφάνιση, ενώ με την πάροδο του χρόνου αποκτούν μια πιο ανοιχτόχρωμη πράσινη απόχρωση.

Η ανθοφορία του λαμβάνει χώρα το φθινόπωρο, συνήθως τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο, όταν λίγα άλλα φυτά βρίσκονται σε άνθιση. Τα λουλούδια του, αν και μικρά, είναι εξαιρετικά αρωματικά και έχουν μια μοναδική αργυρόχρωμη απόχρωση, που τα κάνει να ξεχωρίζουν στο φύλλωμα. Μετά την ανθοφορία, το φυτό παράγει καρπούς που ωριμάζουν την επόμενη άνοιξη. Οι καρποί αυτοί, που έχουν έντονο κόκκινο χρώμα, είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακοί και προσθέτουν μια επιπλέον διακοσμητική διάσταση στο φυτό.

Ελαίαγνος ο πολυανθής (Elaeagnus multiflora)

Γνωστός και με την κοινή ονομασία του, ο Ελαίαγνος ο εδώδιμος (Elaeagnus edulis), είναι ένα εντυπωσιακό είδος που προέρχεται από την Άπω Ανατολή και ξεχωρίζει για την ιδιαίτερη αισθητική και τις χρήσιμες ιδιότητές του. Πρόκειται για φυλλοβόλο θάμνο που μπορεί να φτάσει εντυπωσιακά ύψη, έως και περίπου 30 μέτρα, και αναπτύσσεται με μια απλωτή, φυσική «κόμη» που προσφέρει πυκνή σκίαση και οπτική αρμονία.

Τα στελέχη του θάμνου διακρίνονται για την καστανόχρυση απόχρωσή τους, η οποία προσδίδει έναν ζεστό και γήινο τόνο στο γενικό παρουσιαστικό του φυτού. Το φύλλωμα αποτελείται από ωοειδή φύλλα με διπλή υφή: η επάνω επιφάνεια είναι βαθυπράσινη, δημιουργώντας μια στιβαρή και πλούσια εικόνα, ενώ η κάτω επιφάνεια έχει αργυρόχρωμη απόχρωση.

Η ανθοφορία του ξεκινά τον Μάιο, με την εμφάνιση μικρών, κίτρινων λουλουδιών που δημιουργούν όμορφες αντιθέσεις με το πλούσιο πράσινο φύλλωμα. Ο καρπός του φυτού, που είναι ένας από τους κύριους λόγους καλλιέργειάς του, ωριμάζει τον Ιούλιο. Οι καρποί έχουν σκουροκόκκινη απόχρωση και είναι επιμήκεις, χαρίζοντας ένα έντονο χρώμα που ξεχωρίζει πάνω στα κλαδιά. Η γεύση τους είναι υπόξινη, γεγονός που τους καθιστά ιδιαίτερα δημοφιλείς για φρέσκια κατανάλωση.

Ελαίαγνος ο οξύς (Elaeagnus pungens)

Ο συγκεκριμένος αειθαλής θάμνος, ύψους περίπου 4 μέτρων, κατάγεται από την Ιαπωνία. Είναι ιδιαίτερα κατάλληλος για τη δημιουργία φραχτών, καθώς προσφέρει πυκνή κάλυψη και λειτουργεί τόσο ως φράχτης ιδιωτικότητας όσο και ως ανεμοφράκτης. Ο θάμνος αυτός ξεχωρίζει για τα αγκαθωτά στελέχη του, που ενισχύουν την προστατευτική του λειτουργία, και την απλωτή «κόμη» του, που προσδίδει έναν χαλαρό αλλά γεμάτο χαρακτήρα στο τοπίο.

Τα φύλλα του έχουν διπλή υφή: είναι στιλπνά και έντονα πράσινα στην επάνω επιφάνεια, ενώ στην κάτω πλευρά έχουν μια πιο θαμπή όψη. Κατά τη φθινοπωρινή περίοδο, το φυτό παρουσιάζει ασημόχρωμα, μικρά λουλούδια, τα οποία διακρίνονται για τη λεπτή, διακριτική τους εμφάνιση και το ευχάριστο άρωμά τους. Μετά την ανθοφορία, σχηματίζονται μικροί, ωοειδείς καρποί σε έντονο κόκκινο χρώμα, που χαρίζουν μια ζωντανή πινελιά κατά τους χειμερινούς μήνες.

Υπάρχουν αρκετές ποικιλίες που διαφοροποιούνται ως προς την εμφάνιση και την ανάπτυξή τους:

• Ντίξον (Dicksonii): Αυτή η ποικιλία χαρακτηρίζεται από αργή ανάπτυξη και φύλλα με κιτρινωπές παρυφές.
• Κηλιδωτή (Maculata): Κι αυτή η ποικιλία αναπτύσσεται με αργό ρυθμό και διαθέτει φύλλα με χρυσοκίτρινο κέντρο.
• Τρίχρωμη (Tricolor): Ξεχωρίζει για τα φύλλα της, τα οποία έχουν βαθυπράσινο χρώμα, ενώ οι παρυφές τους συνδυάζουν ανοιχτό πράσινο και κίτρινες αποχρώσεις.
• Ποικιλόχρωμη (Variegata): Αυτή η ποικιλία χαρακτηρίζεται από πιο γρήγορη ανάπτυξη και φύλλα με παρυφές σε κίτρινο-υπόλευκο χρώμα.
• Reflexa: Μια εξαιρετική επιλογή για όσους επιθυμούν έντονη ανθοφορία το φθινόπωρο. Τα άνθη της έχουν έντονο άρωμα και καθαρό λευκό χρώμα.

Ελαίαγνος ο σκιαδοειδής (Elaeagnus umbellate)

Πρόκειται για έναν εύρωστο φυλλοβόλο θάμνο που προέρχεται από την Ιαπωνία, την Κίνα και την Κορέα. Φτάνει σε ύψος 3-4,5 μέτρα και χαρακτηρίζεται από αγκαθωτά, καστανοκίτρινα στελέχη και πλαγιόκλαδη «κόμη». Τα φύλλα του είναι πράσινα στην πάνω επιφάνεια και αργυρόχρωμα στην κάτω. Παράγει υπόλευκα λουλούδια που ανοίγουν τον Μάιο και καρπούς σε διάφορους χρωματισμούς, από αργυρόμαυρο μέχρι λαμπερό κόκκινο, οι οποίοι ωριμάζουν τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο. Η ποικιλία «Parviflora» (με μικρά άνθη), που προέρχεται από τα Ιμαλάια και είναι δύσκολη στην προσαρμογή της στα κλίματα μας, φτάνει τα 6 μέτρα σε ύψος και παράγει ροζ καρπούς.

Τεχνική της καλλιέργειας του Ελαίαγνου

Τα φυτά αυτά είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά και ευδοκιμούν ακόμα και σε φτωχά, ασβεστώδη εδάφη με περιορισμένο βάθος. Ο Ελαίαγνος ο στενόφυλλος (Elaeagnus angustifolia) και ο Ελαίαγνος ο αργυρόχρους (Elaeagnus argentea), που συναντώνται συχνά κατά μήκος ποταμών, προτιμούν αμμώδη και υγρά εδάφη για την ανάπτυξή τους. Όσον αφορά την έκθεση στον ήλιο, τα φυλλοβόλα είδη απαιτούν πολύ προσήλιες θέσεις για να αναπτυχθούν σωστά, ενώ τα αειθαλή είδη είναι πιο ευέλικτα και μπορούν να φυτευτούν και σε κάπως σκιερές περιοχές.

Για τη φύτευση, τα φυλλοβόλα είδη πρέπει να φυτεύονται από Οκτώβριο έως Δεκέμβριο, ενώ τα αειθαλή απαιτούν φύτευση 1-2 μήνες νωρίτερα. Η απόσταση μεταξύ των θάμνων εξαρτάται από τη χρήση τους: για φράχτες, η απόσταση πρέπει να είναι γύρω στα 40-50 εκατοστά, ενώ για ανεμοθραύστες, η απόσταση πρέπει να κυμαίνεται από 60 έως 90 εκατοστά.

Πολλαπλασιασμός του Ελαίαγνου

Η σπορά για τα φυλλοβόλα είδη συνιστάται να γίνεται κατά την περίοδο από τον Ιούλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο, χρησιμοποιώντας κρύα κασόνια, που προσφέρουν τις κατάλληλες συνθήκες για τη βλάστηση. Αφού αναπτυχθούν τα νεαρά φυτά, μεταφυτεύονται σε γλάστρες διαμέτρου περίπου 8 εκατοστών, ώστε να εξασφαλιστεί ο απαραίτητος χώρος για την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος. Στη συνέχεια, τα φυτά τοποθετούνται σε φυτώριο, όπου παραμένουν για περίπου δύο χρόνια, διάστημα κατά το οποίο αποκτούν αντοχή και σταθερότητα. Μετά από αυτή την περίοδο προετοιμασίας, τα φυτά είναι έτοιμα για την οριστική τους μεταφύτευση στον τελικό τους χώρο, όπου θα μπορέσουν να αναπτυχθούν πλήρως.

Τα αειθαλή είδη πολλαπλασιάζονται με ημιξυλώδη μοσχεύματα, τα οποία λαμβάνονται από τα φυτά κατά την περίοδο του Αυγούστου με Σεπτεμβρίου. Τα μοσχεύματα τοποθετούνται σε κρύο κασόνι που περιέχει μείγμα τύρφης και άμμου, το οποίο παρέχει τις κατάλληλες συνθήκες για ριζοβολία. Αφού τα μοσχεύματα αναπτύξουν ρίζες, μεταφυτεύονται την επόμενη άνοιξη σε μικρές γλάστρες διαμέτρου 8-10 εκατοστών, και τοποθετούνται σε φυτώριο, όπου παραμένουν μέχρι να αναπτύξουν πλήρως το ριζικό τους σύστημα. Στη συνέχεια, όταν φτάσει ο Οκτώβριος, τα ριζωμένα φυτά είναι έτοιμα να φυτευτούν στην οριστική τους θέση, όπου θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται και να ωριμάζουν.

Ο πολλαπλασιασμός μπορεί να γίνει και με καταβολάδες, με διαχωρισμό των παραφυάδων ή στην περίπτωση των ποικιλιών, με εμβολιασμό.

Κλάδεμα του Ελαίαγνου

Οι φράχτες από Ελαίαγνο απαιτούν τακτικό κλάδεμα και τακτοποίηση, το οποίο συνήθως πραγματοποιείται τον Ιούνιο, όταν η ανάπτυξή τους είναι στο μέγιστο και μπορούν να διαμορφωθούν σωστά. Από την άλλη πλευρά, τα υπόλοιπα δέντρα και θάμνοι, που δεν χρειάζονται ιδιαίτερη φροντίδα όσον αφορά το κλάδεμα, καθαρίζονται και φροντίζονται κυρίως την περίοδο Απριλίου-Μαΐου. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αφαιρούνται τα νεκρά ή αδύναμα κλαδιά και κόβονται τα ακατάστατα ή πολύ μακριά κλαδιά, προκειμένου να διατηρηθεί η σωστή μορφή του φυτού και να ενισχυθεί η υγιής ανάπτυξή του για την επερχόμενη καλλιεργητική περίοδο.