Ιμπάτιενς ή Ιμπάσιενς (Impatiens)

Οικογένεια: Βαλσαμινίδες

Συνώνυμο: βαλσαμίνη

Κοινό όνομα: σκουλαρίκια της βασίλισσας

Το γένος Ιμπάτιενς είναι ένα μεγάλο και ποικίλο γένος φυτών που περιλαμβάνει περίπου 700 διαφορετικά είδη. Τα φυτά αυτά είναι γνωστά για την ανθεκτικότητα και την προσαρμοστικότητά τους σε διάφορες κλιματολογικές συνθήκες. Ανάλογα με το είδος, μπορεί να είναι ανθεκτικά, ημιανθεκτικά ή ευαίσθητα, καθώς και ετήσια ή πολυετή, ενώ πολλά από αυτά είναι αειθαλή. Καλλιεργούνται κυρίως για τα όμορφα και άφθονα λουλούδια τους, τα οποία έχουν μια χαρακτηριστική μορφή που περιγράφεται ως «πλήκτρο».

Τα λουλούδια αυτά μπορεί να έχουν στρογγυλό ή πεπλατυσμένο σχήμα και ανοίγουν είτε μεμονωμένα είτε σε συστάδες που σχηματίζουν βότρεις ή φόβες. Οι καρποί των φυτών αυτών έχουν το σχήμα κάψας, και με το παραμικρό άγγιγμα, απελευθερώνουν τους σπόρους που περιέχουν, εκτοξεύοντάς τους μακριά. Αυτή η ιδιότητα είναι και η αιτία της λατινικής ονομασίας του γένους, Impatiens, που σημαίνει “ανυπόμονος”.

Τα ευαίσθητα είδη του γένους καλλιεργούνται συχνά σε θερμοκήπια ή χρησιμοποιούνται ως φυτά εσωτερικών χώρων. Μπορούν επίσης να φυτευτούν σε παρτέρια ως ετήσια φυτά. Τα ανθεκτικά ή ημιανθεκτικά ετήσια είδη είναι κατάλληλα για χρήση σε μεικτές μπορντούρες, προσφέροντας ποικιλία και χρώμα στον κήπο.

 Τα ψηλότερα είδη του γένους μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να δημιουργήσουν θαμνοειδείς μπορντούρες, παρέχοντας ύψος και δομή στον κήπο. Αυτά τα φυτά, με την ποικιλία των ειδών και την ανθεκτικότητά τους, αποτελούν δημοφιλείς επιλογές για καλλωπιστικούς σκοπούς σε κήπους και εσωτερικούς χώρους.

Είδη και ποικιλίες

Είδη ετήσια

Ιμπάτιενς η βαλσαμίνη (Impatiens balsamina)

Η βαλσαμίνη, γνωστή και ως “σκουλαρήκια της βασίλισσας”, είναι ένα ημιανθεκτικό φυτό που προέρχεται από την Ασία. Αυτό το φυτό μπορεί να φτάσει σε ύψος περίπου 75 εκατοστών και είναι ιδιαίτερα κατάλληλο για καλλιέργεια τόσο σε γλάστρες όσο και σε παρτέρια, προσφέροντας μια ευχάριστη και χρωματιστή παρουσία στον κήπο ή στον χώρο σας.

Τα φύλλα της βαλσαμίνης είναι λογχοειδή, ανοιχτοπράσινα και οδοντωτά, προσδίδοντας στο φυτό μια κομψή και διακριτική εμφάνιση. Τα λουλούδια της είναι κυρίως ροζ και ανθίζουν από τον Ιούνιο μέχρι τον Σεπτέμβριο, προσφέροντας μια παρατεταμένη περίοδο άνθισης. Ωστόσο, εκτός από τα ροζ λουλούδια, υπάρχουν και ποικιλίες βαλσαμίνης με λευκά, κρεμεζιά ή πορφυρά λουλούδια, προσφέροντας ποικιλία χρωμάτων για κάθε προτίμηση.

Δύο δημοφιλείς ποικιλίες της βαλσαμίνης είναι η «Camelia Flowered Mixed» και η «Tom Thumb Mixed». Η πρώτη ποικιλία, όπως υποδηλώνει το όνομά της, παράγει άνθη που θυμίζουν καμέλια, ενώ η δεύτερη είναι μια πιο συμπαγής εκδοχή της βαλσαμίνης, με το ύψος της να φτάνει μόλις τα 25 εκατοστά. Αυτές οι ποικιλίες είναι εξαιρετικές για μικρούς κήπους ή για καλλιέργεια σε δοχεία και προσφέρουν μια πλούσια άνθιση με χρώματα που ποικίλουν από λευκό και κρεμεζί μέχρι πορφυρό.

Ιμπάτιενς η διανθής (Impatiens biflora)

Το συγκεκριμένο είδος, το οποίο έχει την καταγωγή του από τη βόρεια Αμερική, είναι ένα ανθεκτικό φυτό που μπορεί να φτάσει σε ύψος έως και 60 εκατοστά. Τα φύλλα του είναι ωοειδή με οδοντωτές παρυφές, προσδίδοντας στο φυτό μια εντυπωσιακή και κομψή εμφάνιση. Τα λουλούδια αυτού του φυτού είναι κίτρινα, διακοσμημένα με καστανέρυθρες κηλίδες, που προσθέτουν μια ιδιαίτερη πινελιά χρώματος και υφής.

Τα λουλούδια ανθίζουν από τον Ιούλιο μέχρι τον Οκτώβριο και εμφανίζονται ενωμένα σε φόβες, προσφέροντας μια μακρά περίοδο ανθοφορίας που διαρκεί αρκετούς μήνες. Αυτό το είδος είναι εξαιρετικά ανθεκτικό και ευδοκιμεί ιδιαίτερα σε σκιερά και μάλλον υγρά μέρη. Είναι κατάλληλο για περιοχές του κήπου όπου άλλα φυτά μπορεί να δυσκολεύονται να αναπτυχθούν λόγω της σκιάς ή της υγρασίας.

Ιμπάτιενς η κιτρινωπή (Impatiens flaecida)

Το φυτό αυτό προέρχεται από την Κεϋλάνη. Είναι ένα φυτό που μπορεί να καλλιεργηθεί όχι μόνο σε εξωτερικούς χώρους, αλλά και σε μη θερμαινόμενα θερμοκήπια, γεγονός που το καθιστά ευέλικτο και προσαρμοστικό σε διαφορετικές συνθήκες καλλιέργειας. Το ύψος του φυτού κυμαίνεται από 15 έως 40 εκατοστά, προσδίδοντάς του ένα σχετικά μικρό και συμπαγές μέγεθος που το καθιστά ιδανικό για καλλιέργεια σε γλάστρες ή σε περιορισμένους χώρους.

Οι βλαστοί του φυτού είναι όρθιοι, παρέχοντας μια καθαρή και τακτοποιημένη εμφάνιση. Τα λουλούδια του φυτού είναι μεμονωμένα και έχουν ένα εντυπωσιακό βιολετί χρώμα. Μία ειδική ποικιλία του φυτού, γνωστή ως «Alba», διαθέτει λευκά λουλούδια.

Ιμπάτιενς η μη μου άπτου (Impatiens noli-me-tangere)

Αυτό το φυτό είναι ένα ανθεκτικό είδος που προέρχεται από την Ευρώπη και αναπτύσσεται καλύτερα σε υγρά περιβάλλοντα. Το φυτό φτάνει σε ύψος περίπου 40 εκατοστών. Ένα από τα χαρακτηριστικά που το καθιστούν ιδιαίτερο είναι τα χρυσοκίτρινα λουλούδια του.

Αυτά τα λουλούδια έχουν πλάτος που κυμαίνεται από 2 έως 3 εκατοστά και εμφανίζονται στις μασχάλες των φύλλων. Η περίοδος ανθοφορίας του φυτού εκτείνεται από τον μήνα Ιούνιο μέχρι τον Σεπτέμβριο, προσφέροντας μια μακρά περίοδο.

Γνωστή και σαν Ιμπάτιενς η αδενοφόρος (Impatiens grandulifera). Είναι ανθεκτικό φυτό, ύψους 1-1,5μέτρα με διακλαδιμένα, χυμώδη στελέχη. Τα λουλούδια, πορφυρά, ροζ ή κίτρινα, με κρεμεζιές κηλίδες, εμφανίζονται ενωμένα σε επάκριους, μασχαλιαίους στάχεις, κατά τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο.

Από τις διάφορες ποικιλίες του είδους αναφέρουμε την «Λευκότατη» («Candidissina») με άσπρα λουλούδια, την «Ωχρανθή» («Pallidiflora») με ροζ λουλούδια και κόκκινες κηλίδες και την «Άσπρη βασίλισσα» («White Queen») με άσπρα λουλούδια.

Πολυετή είδη

Ιμπάτιενς η μπαλφούρειος (Impatiens balfouri)

Αυτό το πολυετές φυτό φτάνει σε ύψος από 70 έως 90 εκατοστά, αλλά συχνά καλλιεργείται ως ετήσιο λόγω των συνθηκών του κλίματος ή της ανάγκης για τακτική ανανέωση. Είναι ένα ευαίσθητο φυτό, που ξεχωρίζει για τα χαρακτηριστικά του, όπως τα κοκκινωπά στελέχη του και τα φύλλα του, τα οποία είναι ωοειδή, μυτερά και έχουν οδοντωτές παρυφές.

Το φυτό αναπτύσσει ροζ λουλούδια, τα οποία ανθίζουν από τον Ιούλιο και συνεχίζουν να προσφέρουν χρώμα και ομορφιά μέχρι την ολοκλήρωση της ανθοφορίας του. Τα λουλούδια είναι εντυπωσιακά και δημιουργούν μια ευχάριστη ατμόσφαιρα σε παρτέρια και κήπους.

Ιμπάτιενς η χωκέρειος (Impatiens hawkeri)

Αυτό το πολυδιακλαδισμένο φυτό προέρχεται από τα νησιά του Ειρηνικού και φτάνει σε ύψος περίπου 60 εκατοστών. Το φυτό ξεχωρίζει για τα ζωηρόχρωμα, κόκκινα στελέχη του, τα οποία του προσδίδουν μια έντονα εντυπωσιακή εμφάνιση.

Τα λουλούδια του είναι πολύ μεγάλα και κόκκινα, και μπορεί να εμφανίζονται είτε μεμονωμένα είτε σε ομάδες σε σκιοδιοειδείς ταξιανθίες.

Ιμπάτιενς η πατερσιάνειος (Impatiens petersiana)

Αυτό το ευαίσθητο φυτό προέρχεται από τη δυτική Αφρική και φτάνει σε ύψος περίπου 1 μέτρο. Διακρίνεται για τα σαρκώδη στελέχη του, τα οποία έχουν έναν ζεστό κόκκινο τόνο που μοιάζει με χαλκό.

Τα φύλλα του φυτού επίσης έχουν ένα χαλκόχρωμο χρώμα, δημιουργώντας μια αρμονική και εντυπωσιακή αντίθεση με τα λουλούδια του. Τα λουλούδια του είναι πεπλατυσμένα και φέρουν 5 πέταλα, με ένα ζωντανό καρμινί χρώμα. Αυτά τα λουλούδια ανοίγουν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, προσφέροντας μια έντονη και όμορφη έμφαση στον κήπο ή την εσωτερική φυτεία.

Ιμπάτιενς η σουλτάνειος (Impatiens sultanii)

Αυτό το φυτό προέρχεται από τη Ζανζιβάρη και μπορεί να φτάσει σε ύψος από 40 έως 60 εκατοστά. Διακρίνεται για τα σαρκώδη και πολύ διακλαδισμένα στελέχη του, που του δίνουν έναν εντυπωσιακό και γεμάτο όγκο χαρακτήρα. Τα φύλλα του είναι πλατιά και ωοειδή, προσφέροντας μια πλούσια πράσινη βάση για τα λουλούδια του.

Τα λουλούδια είναι κόκκινα με γυριστά πλήκτρα και ανθίζουν από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο, προσφέροντας μια μακρά περίοδο ανθοφορίας και χρωματικής ζωντάνιας. Από αυτό το είδος έχουν αναπτυχθεί πολλές ποικιλίες, με λουλούδια σε ποικιλία χρωμάτων όπως άσπρο, πορτοκαλί, κρεμεζιά και φούξια.

Ιμπάτιενς η βαλλεριάνειος (Impatiens wallenara)

Γνωστό και ως Ιμπάτιενς η χόλστειος (Impatiens holstii), αυτό το φυτό προέρχεται από τις τροπικές περιοχές της Αφρικής. Είναι ένα ευαίσθητο και διακλαδισμένο είδος που μπορεί να φτάσει σε ύψος από 30 έως 80 εκατοστά.

Τα στελέχη του είναι χυμώδη, ενώ τα φύλλα του έχουν ελλειπτικό σχήμα. Το φυτό παράγει κόκκινα, πεπλατυσμένα λουλούδια με πέντε πέταλα. Τα λουλούδια ανοίγουν από τον Ιούνιο έως τον Οκτώβριο, ενώ σε θερμοκήπιο μπορούν να εμφανιστούν από τον Απρίλιο.

Υβρίδια

Από τη διασταύρωση μεταξύ της Ιμπάτιενς τη βαλλεριάνειο (Impatiens baleriana) και της Ιμπάτιενς τη σουλτάνειο (Impatiens sultanii), έχουν προκύψει αρκετά υβρίδια που είναι ιδιαίτερα κατάλληλα για φυτεύσεις σε παρτέρια. Αυτά τα υβρίδια, αν και τεχνικά είναι πολυετή φυτά, καλλιεργούνται συνήθως ως ετήσια λόγω των κλιματικών συνθηκών και των συνθηκών φροντίδας που απαιτούνται.

Ανάμεσα σε αυτά τα υβρίδια, αξίζει να αναφέρουμε τα εξής:

«Πορτοκαλί Μωρό» («Orange Baby»)

Πρόκειται για ένα υβρίδιο με εντυπωσιακά πορτοκαλί λουλούδια, που προσφέρουν μια ζωντανή και θερμή απόχρωση σε κάθε κήπο ή παρτέρι. Το ύψος αυτού του φυτού είναι περίπου 15 εκατοστά, καθιστώντας το ιδανικό για χαμηλές φυτεύσεις και συνθέσεις σε παρτέρια.

«Κόκκινο Μωρό» («Scarlet Baby»)

Αυτό το υβρίδιο χαρακτηρίζεται από τα έντονα κόκκινα λουλούδια του, που προσθέτουν έντονο χρώμα και ζωντάνια σε κάθε φύτευση. Όπως και το «Πορτοκαλί Μωρό», το «Κόκκινο Μωρό» έχει ύψος περίπου 15 εκατοστά, καθιστώντας το κατάλληλο για χαμηλά παρτέρια και διακοσμητικές συνθέσεις.

Τεχνική της καλλιέργειας

Τα ετήσια φυτά απαιτούν ειδικές συνθήκες καλλιέργειας για να ευδοκιμήσουν και να αναπτύσσονται υγιή. Καλλιεργούνται συνήθως σε εύφορα εδάφη, τα οποία είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά και παρέχουν τις απαραίτητες συνθήκες ανάπτυξης. Αυτά τα εδάφη πρέπει να έχουν καλή αποστράγγιση, προκειμένου να αποφευχθεί η συγκέντρωση περίσσειας νερού.

Επιπλέον, τα ετήσια φυτά προτιμούν ηλιόλουστες θέσεις για την ανάπτυξή τους, ωστόσο, μπορούν επίσης να αναπτυχθούν σε μερικώς σκιαζόμενες περιοχές, όπου δέχονται έμμεσο φως ή το φως είναι περιορισμένο για μέρος της ημέρας. Από την άλλη πλευρά, τα πολυετή φυτά καλλιεργούνται κυρίως σε γλάστρες.

Για να παραταθεί η περίοδος ανθοφορίας των φυτών για όσο το δυνατόν περισσότερο, είναι απαραίτητο να διατηρούνται σε μια ελάχιστη χειμερινή θερμοκρασία των 13°C. Όταν φτάσει ο Μάρτιος και η ανάπτυξη των φυτών αρχίσει ξανά, είναι απαραίτητο να τους παρέχονται άφθονα ποτίσματα.

Για τα φυτά που προέρχονται από σπόρους και προορίζονται για καλλιέργεια στο ύπαιθρο, η μεταφύτευση στην οριστική τους θέση πρέπει να πραγματοποιείται από τα τέλη Απριλίου και μετά. Τα φυτά πρέπει να φυτεύονται σε θέσεις που είναι είτε πλήρως ηλιόλουστες είτε μερικώς σκιαζόμενες.

Πολλαπλασιασμός

Τα ετήσια φυτά, τα οποία είναι ανθεκτικά, πολλαπλασιάζονται με τη χρήση σπόρων. Η σπορά τους γίνεται συνήθως κατά τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο, απευθείας στην οριστική τους θέση στον κήπο ή στον επιθυμητό χώρο φύτευσης. Μετά την σπορά, όταν τα φυτά αρχίζουν να αναπτύσσονται και να βλαστάνουν, πρέπει να αραιώνονται έτσι ώστε να έχουν την απαραίτητη απόσταση μεταξύ τους για να μπορούν να αναπτυχθούν πλήρως και υγιή.

Η Ιμπάτιενς, γνωστή και ως βαλσαμίνη (Impatiens balsamina), πολλαπλασιάζεται με παρόμοιο τρόπο όπως τα πολυετή είδη. Ανάλογα με τις συνθήκες, οι μέθοδοι πολλαπλασιασμού μπορεί να περιλαμβάνουν τόσο τη χρήση σπόρων όσο και άλλες τεχνικές.

Τα πολυετή φυτά αναπαράγονται κυρίως με τη μέθοδο των μοσχευμάτων. Αυτά τα μοσχεύματα έχουν μήκος 8-10 εκατοστά και φυτεύονται από τον Απρίλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Τα μοσχεύματα τοποθετούνται σε ένα μείγμα τύρφης και άμμου σε ίσες ποσότητες και χρειάζονται θερμοκρασία περίπου 16°C για να ριζώσουν και να αναπτυχθούν σωστά.

Επιπλέον, τον Μάρτιο μπορεί να γίνει και σπορά σε γλάστρες. Οι γλάστρες πρέπει να είναι γεμάτες με ειδικό μείγμα για σπόρους και η θερμοκρασία πρέπει να διατηρείται μεταξύ 16-18°C. Τα φυτά που αναπτύσσονται με αυτήν την μέθοδο θα χρειαστούν μεταφύτευση σε ψυχρό κασόνι (ή σε προστατευμένο περιβάλλον) και θα πρέπει να μεταφερθούν στην οριστική τους θέση στον κήπο από τα τέλη Απριλίου και μετά.

Όσον αφορά την καλλιέργεια σε γλάστρες, τα φυτά που προέρχονται από μοσχεύματα χρειάζονται παρόμοιες συνθήκες φροντίδας με εκείνα που καλλιεργούνται από σπόρους. Αυτό περιλαμβάνει την παρακολούθηση των συνθηκών θερμοκρασίας, υγρασίας και την παροχή κατάλληλης λίπανσης και ποτίσματος.

Τον Μάρτιο, είναι επίσης η κατάλληλη περίοδος για κλάδεμα των πολυετών φυτών. Τα φυτά κλαδεύονται σε ύψος 8-10 εκατοστών από την επιφάνεια του εδάφους, προκειμένου να ενισχυθεί η νέα ανάπτυξη και να διατηρηθεί η υγιής και συμπαγής τους εμφάνιση. Το κλάδεμα αυτό βοηθάει στη διατήρηση του σχήματος του φυτού και ενθαρρύνει την ανάπτυξη νέων βλαστών και λουλουδιών.

Ζωικοί εχθροί και ασθένειες

Οι αφίδες είναι μικρά έντομα που μπορούν να προσβάλλουν τα φύλλα των φυτών, προκαλώντας σημαντικά προβλήματα στην ανάπτυξή τους. Όταν οι αφίδες επιτίθενται στα φύλλα, τρέφονται με τους χυμούς τους, με αποτέλεσμα τα φύλλα να εξασθενίζουν και να γίνονται κολλώδη λόγω της έκκρισης μελιτώματος. Αυτή η κολλώδης ουσία ευνοεί την εμφάνιση καπνιάς, ενός μαύρου μύκητα που εμποδίζει την φωτοσύνθεση των φυτών και τα αποδυναμώνει περαιτέρω.

Για την καταπολέμηση των αφίδων, χρησιμοποιούνται προϊόντα που βασίζονται στη θειική νικοτίνη, η οποία είναι ένα φυσικό εντομοκτόνο. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μαλαθείο, ένα ισχυρό εντομοκτόνο που καταπολεμά τις αφίδες πιο αποτελεσματικά.

Τα σαλιγκάρια είναι επίσης μια απειλή για τα φυτά, ιδιαίτερα τα νεαρά φυτάρια. Τρέφονται με τα φύλλα και τους βλαστούς, προκαλώντας τρύπες και άλλα σημάδια ζημιάς που μπορούν να εμποδίσουν την ανάπτυξη των φυτών. Για την αντιμετώπισή τους, χρησιμοποιούνται δηλητηριώδη δολώματα που τοποθετούνται γύρω από τα φυτά. Αυτά τα δολώματα προσελκύουν τα σαλιγκάρια και τα εξολοθρεύουν πριν προλάβουν να προκαλέσουν σοβαρή ζημιά.

Ο ερυθρός τετράνυχος είναι ένα άλλο επιβλαβές έντομο που προσβάλλει τα φύλλα των φυτών. Τα ακάρεα αυτά τρέφονται με τα φυτικά κύτταρα, προκαλώντας αποχρωματισμό και ξήρανση των φύλλων. Η προσβολή από τον ερυθρό τετράνυχο μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή αποξήρανση των φύλλων, με αποτέλεσμα να πέφτουν πρόωρα και να εξασθενεί το φυτό συνολικά.

Για την καταπολέμηση του ερυθρού τετράνυχου, χρησιμοποιούνται ψεκασμοί με ειδικά ακερεοκτόνα φάρμακα, όπως το Κελθέιν και το Τεντιόν. Αυτά τα φάρμακα είναι σχεδιασμένα για να εξοντώνουν τα ακάρεα και να προστατεύουν τα φυτά από περαιτέρω ζημιές.