Καμέλια (Camelliaceae)

Οικογένεια: Θείδες (Theaceae)

Το γένος περιλαμβάνει περίπου 70 διαφορετικά είδη φυτών, τα οποία είναι κυρίως θαμνώδη ή δεντρώδη και χαρακτηρίζονται από το γεγονός ότι είναι αειθαλή, δηλαδή διατηρούν το φύλλωμά τους καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Τα φυτά αυτά έχουν την προέλευσή τους από περιοχές της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ασίας, και συγκεκριμένα από την Κίνα, την Ινδία και την Ιαπωνία, όπου απαντώνται σε φυσική κατάσταση.

Τα φυτά αυτά είναι εξαιρετικά διακοσμητικά, καθώς διαθέτουν όμορφο και πλούσιο φύλλωμα, αλλά και εντυπωσιακά άνθη. Τα λουλούδια τους μπορεί να είναι απλά, ημίδιπλα ή διπλά, και εμφανίζονται σε μια ευρεία γκάμα χρωμάτων, που εκτείνεται από το καθαρό λευκό έως το έντονο κόκκινο, περιλαμβάνοντας παράλληλα όλες τις αποχρώσεις του ροζ.

Ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό του γένους είναι η πολύ πρώιμη περίοδος ανθοφορίας, η οποία ξεκινά ήδη από τον μήνα Φεβρουάριο. Η ανθοφορία διαρκεί μεγάλο χρονικό διάστημα, καθώς οι ανθοφόροι οφθαλμοί δεν ανοίγουν όλοι ταυτόχρονα αλλά σταδιακά, παρατείνοντας έτσι την οπτική απόλαυση που προσφέρουν τα άνθη.

Στο ίδιο γένος ανήκει και το φυτό που είναι γνωστό ως καμέλια η σινική (Camellia sinensis), το οποίο αποτελεί έναν αειθαλή θάμνο με λευκά άνθη. Αν και το συγκεκριμένο είδος είναι περισσότερο γνωστό για την παραγωγή τσαγιού, σε πολλές περιοχές καλλιεργείται και ως καλλωπιστικό φυτό. Ένα παράδειγμα είναι ορισμένες τοποθεσίες κοντά στη λίμνη Ματζόρε (Lago Maggiore) της Ιταλίας, όπου η Camellia sinensis φυτεύεται για διακοσμητικούς σκοπούς.

Είδη και ποικιλίες της Καμέλιας

Καμέλια η ιαπωνική (Camellia japonica)

Πρόκειται για έναν καλλωπιστικό θάμνο, του οποίου η καταγωγή εντοπίζεται στις ασιατικές χώρες της Κίνας και της Ιαπωνίας. Το φυτό αυτό, υπό κανονικές συνθήκες ανάπτυξης, μπορεί να φτάσει σε ύψος που κυμαίνεται μεταξύ δύο και έξι μέτρων. Χαρακτηρίζεται από το ιδιαίτερα διακοσμητικό του φύλλωμα, με φύλλα που είναι ωοειδή στο σχήμα, δερματώδους υφής και επιφάνειας, με έντονη γυαλάδα, και έχουν ένα βαθύ, σκούρο πράσινο χρώμα που προσδίδει στο φυτό πλούσια και ζωηρή εμφάνιση.

Τα άνθη του σχηματίζονται στις άκρες των βλαστών και είναι μεγάλα σε μέγεθος, με εντυπωσιακή μορφή. Μπορούν να είναι είτε απλά, είτε ημίδιπλα, είτε διπλά, και θυμίζουν στην όψη τα άνθη της παιωνίας, γεγονός που τα καθιστά ιδιαίτερα εντυπωσιακά και ελκυστικά. Η χρωματική ποικιλία των λουλουδιών είναι μεγάλη, καθώς μπορεί να συναντήσει κανείς άνθη σε αποχρώσεις που ξεκινούν από το καθαρό λευκό, περνούν από όλες τις αποχρώσεις του ροζ και φτάνουν μέχρι το έντονο κόκκινο.

Η περίοδος κατά την οποία το φυτό αυτό ανθίζει ξεκινά σχετικά νωρίς, από τον μήνα Φεβρουάριο, και η ανθοφορία συνεχίζεται για αρκετό διάστημα, φτάνοντας μέχρι και τον Μάιο. Ωστόσο, το συγκεκριμένο είδος δεν είναι ανθεκτικό στις χαμηλές θερμοκρασίες και στους παγετούς. Μάλιστα, παρατηρείται ότι οι ποικιλίες που φέρουν λευκά ή ροζ άνθη είναι πιο ευπαθείς στο κρύο σε σχέση με τις ποικιλίες που έχουν κόκκινα λουλούδια.

Για τον λόγο αυτό, σε περιοχές όπου ο χειμώνας είναι βαρύς και συνοδεύεται από έντονο ψύχος ή παγετούς, συνιστάται το φυτό αυτό να καλλιεργείται σε ψυχρό θερμοκήπιο, ώστε να προστατεύεται επαρκώς και να εξασφαλίζεται η ομαλή του ανάπτυξη και ανθοφορία.

Από το είδος αυτό προέρχονται πιο περισσότερες καλλιεργούμενες ποικιλίες, από τις οποίες αναφέρουμε τις ακόλουθες:

–«Αντόλφ Ωντυσσόν» («Adolphe Audusson»)

–«Λευκή Απλή» («Alba Simplex») με απλά άσπρα λουλούδια και πολύ εμφανείς κίτρινους στήμονες

–«Λευκή Διπλανθής» («Alba Plena») με διπλά, άσπρα λουλούδια

–«Ανεμωνανθής» («Anemonaeflora») με κρεμεζιά λουλούδια, όμοια με της ανεμώνας

–«Απόλλων» («Apollo») με μεγάλα λουλούδια στο χρώμα του κυκλαμινου

–«Μπονομιάνα» («Bonomiana») με ροζ λουλούδια και κίτρινους στήμονες

–«Τσαντλέρι» («Chandleri») με πολύ μεγάλα λουλούδια, σε ζωηρό κόκκινο χρώμα με άσπρες κηλίδες

–«Κ.Μ.Ουίλσον» («C.M.Wilson») με ροζ λουλούδια

–«Κόμισσα Λαβίνια Μάτζι» («Contessa Lavinia Maggi») με άσπρα λουλούδια, που παρουσιάζουν ροζ αποχρώσεις και κρεμεζιές ραβδώσεις

–«Ντονκελάρειος» («Dockelarii») με ημίδιπλα λουλούδια, σε ανοιχτό κόκκινο χρώμα, με άσπρες κηλίδες

–«Φουρόαν» («Fouroan») με ωχρά – ροζ λουλούδια και κίτρινους στήμονες

–«Κομψή» («Elegans») με μεγάλα ροζ λουλούδια

–«Δόξα της Ντάντης» («Gloire de Nantes») με όρθια μορφή και μεγάλα, ημίδιπλα, ροζ λουλούδια

–«Δίας» («Jupiter») εύρωστο είδος με όρθια εμφάνιση και απλά ή ημίδιπλα καρμινόχρωμα λουλούδια

–«Κελβινγκτονιανή» με ημίδιπλα, κρεμεζιά λουλούδια και άσπρες ραβδώσεις, ή όμοια με τα λουλούδια της παιωνίας

–«Λαίδη Κλέηρ» («Lady Clare») εύρωστη, χαμηλή ποικιλία με μεγάλα, ημίδιπλα, ροζ λουλούδια

–«Μαγνολιοανθής» («Magnoliaeflora») με συμπαγή μορφή και αχνορόδινα, ημίδιπλα λουλούδια

–«Κόκκινη Μαθονιανή» («Mathoniana Rubra») με διπλά, ροζ ή κόκκινα λουλούδια

Καμέλια η δικτυωτή (Camellia reticulata)

Η καμέλια αυτή αποτελεί είτε θάμνο είτε μικρό δεντρίλλιο, με χαρακτηριστικό γνώρισμα την ακανόνιστη και ελεύθερη μορφή ανάπτυξης του φυτού. Σε πλήρη ανάπτυξη, μπορεί να φτάσει σε ύψος έως και 5 μέτρα. Η προέλευσή της είναι από την Κίνα, απ’ όπου και κατάγεται. Το φύλλωμά της αποτελείται από στενά φύλλα, με έντονο, σκούρο πράσινο χρώμα, που ενισχύει τη διακοσμητική της αξία. Τα άνθη της είναι ιδιαίτερα μεγάλα, με διάμετρο που κυμαίνεται μεταξύ 10-12 εκατοστών, και εμφανίζονται σε αποχρώσεις ροζ έως πορφυρού. Στις βορειότερες περιοχές, όπου οι καιρικές συνθήκες είναι ψυχρότερες, η καλλιέργεια του φυτού προτείνεται να γίνεται είτε σε ψυχρό θερμοκήπιο, είτε σε εξωτερικούς χώρους, αρκεί να βρίσκονται σε μικροκλίματα με ήπιο χαρακτήρα.

Καμέλια η σαλουενένσειος (Camellia saluenensis)

Το συγκεκριμένο είδος καμέλιας είναι ένας θάμνος με έντονη διακλάδωση και πλούσια ανθοφορία, γεγονός που τον καθιστά ιδιαίτερα εντυπωσιακό από αισθητικής άποψης. Έχει κι αυτός την καταγωγή του από την Κίνα και μπορεί να αναπτυχθεί σε ύψος που κυμαίνεται από 3 έως 5 μέτρα. Τα φύλλα του είναι ελλειπτικά στο σχήμα, έχουν οδοντωτές άκρες, γυαλιστερή επιφάνεια και ξεχωρίζουν για το βαθύ πράσινο χρώμα τους. Τα άνθη του δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλα, ωστόσο διαθέτουν λευκά ή ροζ πέταλα και πολύ εμφανείς κίτρινους στήμονες, χαρακτηριστικό που προσδίδει ζωντάνια και αντίθεση στην εικόνα του φυτού. Είναι ένα αρκετά ανθεκτικό είδος, το οποίο ανθίζει νωρίς, κατά τις πρώτες εβδομάδες της άνοιξης.

Καμέλια η σασάγκβα (Camellia sasanqua)

Αυτό το είδος έχει επίσης ασιατική καταγωγή, συγκεκριμένα από την Κίνα και την Ιαπωνία. Πρόκειται για έναν ιδιαίτερα διακλαδισμένο θάμνο, ο οποίος μπορεί να φτάσει σε ύψος από 3 έως 5 μέτρα. Η μορφή του φυτού μπορεί να είναι είτε με πλαγιόκλαδα διαμόρφωση είτε πιο όρθια. Τα φύλλα του είναι μικρά και απλά, ανοιχτού πράσινου χρώματος, και έχουν λιτή αλλά κομψή όψη. Τα άνθη του είναι κι αυτά μικρά και απλά, και εμφανίζονται σε αποχρώσεις του λευκού ή του ροζ. Η περίοδος της ανθοφορίας ξεκινά πολύ νωρίς, από τον μήνα Νοέμβριο, και διαρκεί ως και τον Μάρτιο, προσφέροντας άνθη σε μια εποχή που λίγα φυτά βρίσκονται σε πλήρη άνθιση. Το είδος αυτό είναι ιδιαίτερα ανθεκτικό και μπορεί να προσαρμοστεί εύκολα σε διάφορες συνθήκες.

Καμέλια η ταλιένσις (Camellia taliensis)

Πρόκειται για έναν μικρών διαστάσεων θάμνο, του οποίου η γενική εμφάνιση παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με εκείνη της Καμέλιας της σινικής (Camellia sinensis). Τα άνθη του είναι λευκά και παρουσιάζονται είτε μεμονωμένα είτε σε μικρές ομάδες των 2 ή 3 λουλουδιών, προσθέτοντας έναν κομψό και διακριτικό χαρακτήρα στην όψη του φυτού.

Καμέλια x ουιλλιάμσι (Camellia x williamsii)

Πρόκειται για ένα υβριδικό φυτό, το οποίο προήλθε από τη διασταύρωση δύο ειδών του γένους Καμέλια — της Καμέλιας της σαλουενένσειας (Camellia saluenensis) και της Καμέλιας της ιαπωνικής (Camellia japonica). Το φυτό αυτό συνδυάζει χαρακτηριστικά και από τους δύο «γονείς» του, με πιο εμφανές εκείνο του φυλλώματος, καθώς τα φύλλα του είναι στιλπνά και λαμπερά, θυμίζοντας έντονα αυτά της ιαπωνικής καμέλιας. Η ανθοφορία του είναι εντυπωσιακά πλούσια, ακόμη και όταν τα φυτά βρίσκονται ακόμα σε νεαρό στάδιο ανάπτυξης. Τα άνθη που παράγει είναι άφθονα και κομψά, με αποχρώσεις που κυμαίνονται από το λευκό και το ροζ έως το βαθύ κόκκινο. Η περίοδος της ανθοφορίας εκτείνεται για αρκετούς μήνες, ξεκινώντας από τον Νοέμβριο και φτάνοντας μέχρι και τον Απρίλιο, χαρίζοντας χρώμα και ομορφιά στον κήπο κατά τη διάρκεια του χειμώνα και της άνοιξης.

Τεχνική της καλλιέργειας της Καμέλιας

Οι καμέλιες είναι φυτά που αγαπούν το ήπιο, υγρό και σχετικά σταθερό κλίμα. Παρότι ορισμένα είδη και ποικιλίες τους είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα, τα περισσότερα μπορούν να ευδοκιμήσουν με επιτυχία στο ύπαιθρο σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, εκτός από τις πιο ψυχρές ή εκτεθειμένες σε ακραία καιρικά φαινόμενα. Αντέχουν αρκετά καλά στο ψύχος, ακόμη και όταν οι θερμοκρασίες πέσουν κάτω από το μηδέν. Ωστόσο, όταν πέφτει χιόνι, είναι σημαντικό να απομακρύνεται γρήγορα από τα φύλλα, καθώς μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα λόγω του βάρους και της υγρασίας.

Προτιμούν σκιερές ή ημισκιερές θέσεις, όπως αυτές που βρίσκονται κάτω από τη σκιά ψηλών δέντρων, τα οποία προσφέρουν προστασία και φυσική σκίαση. Μπορούν να φυτευτούν και σε ηλιόλουστες τοποθεσίες, αρκεί το έδαφος να διατηρείται επαρκώς υγρό. Είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στους δυνατούς ανέμους, επομένως καλό είναι να φυτεύονται σε σημεία προφυλαγμένα. Αν και ευδοκιμούν σε πολλά είδη εδαφών, δεν αναπτύσσονται καλά σε ασβεστώδη εδάφη. Δεν είναι απαραίτητο το έδαφος να είναι έντονα όξινο, ωστόσο είναι ευεργετικό να εμπλουτίζεται με οργανικά υλικά, όπως φυλλόχωμα ή ξερά φύλλα, τα οποία αποσυντίθενται και βελτιώνουν τη δομή του εδάφους. Η χρήση λιπασμάτων και κοπριάς πρέπει να αποφεύγεται, καθώς συχνά δεν ωφελεί και μπορεί να βλάψει το φυτό.

Η κατάλληλη εποχή φύτευσης είναι το φθινόπωρο (Σεπτέμβριος–Οκτώβριος) ή η άνοιξη (Μάρτιος–Απρίλιος). Για τη διατήρηση της υγρασίας του εδάφους και την πρόληψη της ανάπτυξης ζιζανίων, είναι χρήσιμο να γίνεται κάθε χρόνο ένα παράχωμα με φύλλα, τύρφη ή άχυρο. Κατά τους θερινούς μήνες, απαιτούν συχνό και άφθονο πότισμα. Στις περιόδους με έντονη ξηρασία και ζέστη, είναι καλό να ψεκάζονται τα φύλλα με νερό κάθε βράδυ. Από τον Σεπτέμβριο μέχρι τον Οκτώβριο, τα ποτίσματα πρέπει να περιορίζονται, ώστε να ενθαρρύνεται ο σχηματισμός ανθοφόρων οφθαλμών για την επόμενη περίοδο ανθοφορίας. Είναι επίσης σημαντικό να αφαιρούνται τα μαραμένα άνθη, για να διατηρείται το φυτό σε καλή κατάσταση και να ενισχύεται η συνέχιση της ανθοφορίας.

Οι καμέλιες καλλιεργούνται με επιτυχία και σε γλάστρες. Οι πρώιμες ποικιλίες, που ανθίζουν νωρίς μέσα στον χειμώνα, είναι οι πιο κατάλληλες για καλλιέργεια σε δοχεία. Οι γλάστρες θα πρέπει να έχουν διάμετρο περίπου 20–30 εκατοστά και να περιέχουν ένα μείγμα χώματος, φυτόχωματος και χοντρής άμμου για καλή αποστράγγιση. Από τον Μάρτιο έως τον Οκτώβριο, μπορούν να παραμένουν στο ύπαιθρο, σε απάνεμο και ημισκιερό μέρος. Μετά, μεταφέρονται σε ψυχρό θερμοκήπιο, σε θερμοκρασία 4–7°C, όπου και παραμένουν μέχρι την άνοιξη. Η μεταφύτευση σε μεγαλύτερες γλάστρες γίνεται την άνοιξη, όταν ξεκινά η βλαστητική περίοδος, αλλά δεν είναι απαραίτητο να γίνεται κάθε χρόνο.

Πολλαπλασιασμός της Καμέλιας

Οι καμέλιες μπορούν να πολλαπλασιαστούν με διάφορες μεθόδους, όπως με σπόρους, μοσχεύματα, καταβολάδες και εμβολιασμό. Αν και θεωρητικά όλες οι τεχνικές είναι εφαρμόσιμες, στην πράξη κάθε μέθοδος έχει τη δική της χρήση και εφαρμογή, ανάλογα με τον στόχο του καλλιεργητή.

Ο πολλαπλασιασμός με σπόρους εφαρμόζεται σπάνια και κυρίως από ειδικούς που επιδιώκουν να δημιουργήσουν νέες ποικιλίες. Δεν χρησιμοποιείται συνήθως για την παραγωγή φυτών για καλλωπιστική χρήση, καθώς η διαδικασία είναι αργή και τα χαρακτηριστικά των φυτών που προκύπτουν ενδέχεται να διαφέρουν από εκείνα του μητρικού φυτού.

Η πιο διαδεδομένη και πρακτική μέθοδος είναι αυτή των μοσχευμάτων. Τα μοσχεύματα λαμβάνονται κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, από ημιώριμα κλαδιά του ίδιου έτους, δηλαδή από κλαδιά που έχουν ξεκινήσει να ξυλοποιούνται – όταν δηλαδή το χρώμα τους αρχίζει να αλλάζει από πράσινο σε καφετί. Από την κορυφή του κλαδιού κόβονται τμήματα μήκους 10–15 εκατοστών, τα οποία πρέπει να διατηρούν 2–3 φύλλα. Αυτά τοποθετούνται σε δοχείο (π.χ. κασόνι) με υπόστρωμα που αποτελείται από ίσα μέρη τύρφης και άμμου. Είναι σημαντικό το υπόστρωμα να διατηρείται συνεχώς πολύ υγρό, ώστε να ευνοηθεί η διαδικασία ριζοβολίας, κάτι που επιτυγχάνεται πιο εύκολα αν προηγουμένως ραντιστεί η βάση των μοσχευμάτων με ορμόνες ριζοβλάστησης. Η ανάπτυξη των ριζών διαρκεί από 1 έως 3 μήνες και, μετά την επιτυχία της ριζοβολίας, περιορίζεται σταδιακά η υγρασία του υποστρώματος. Επιπλέον, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και μικρότερα μοσχεύματα, που αποτελούνται μόνο από ένα φύλλο και τον οφθαλμό του.

Ορισμένα είδη καμέλιας, όπως η Camellia reticulata, δυσκολεύονται να ριζώσουν με μοσχεύματα. Για αυτά, προτείνεται η χρήση καταβολάδων. Στη μέθοδο αυτή, χαμηλά και ευλύγιστα κλαδιά (με διάμετρο μικρότερη του 1 εκατοστού) κάμπτονται και καλύπτονται με χώμα, χωρίς να αποκοπούν από το μητρικό φυτό. Το σημείο επαφής με το χώμα μπορεί να τραυματιστεί ελαφρώς για να ενισχυθεί η ριζοβολία. Αφού παραμείνουν στο έδαφος για περίπου δύο χρόνια, μπορούν να αποκοπούν και να μεταφυτευτούν ως ανεξάρτητα φυτά. Μπορεί επίσης να εφαρμοστεί η τεχνική της εναέριας καταβολάδας, όπου ένα τμήμα κλαδιού τοποθετείται μέσα σε υγρό υπόστρωμα (τύρφη, βρύα) και τυλίγεται, ώστε να ριζώσει χωρίς να έρθει σε επαφή με το χώμα.

Τέλος, ο εμβολιασμός αποτελεί μια ακόμη δημοφιλή και αποδοτική μέθοδο. Χρησιμοποιείται ευρέως για την παραγωγή ανθεκτικών και ποιοτικών φυτών. Ο εμβολιασμός γίνεται κατά προτίμηση τον Αύγουστο και μπορεί να πραγματοποιηθεί με διάφορες τεχνικές, όπως εγκεντρισμό (εμβολιασμός σε σχισμή), με απλή σχισμή ή με τη μέθοδο της στεφανίτης, ανάλογα με τις συνθήκες και το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Κάθε μέθοδος έχει τα δικά της πλεονεκτήματα και δυσκολίες, και η επιλογή εξαρτάται τόσο από το είδος της καμέλιας όσο και από τις δυνατότητες και την εμπειρία του καλλιεργητή.

Κλάδεμα της Καμέλιας

Το κλάδεμα στις καμέλιες πραγματοποιείται αμέσως μετά την ολοκλήρωση της ανθοφορίας. Σκοπός του είναι η διατήρηση της υγείας και της καλαισθησίας του φυτού. Κατά το κλάδεμα, αφαιρούνται τα ξηρά, τα φθαρμένα ή τα κακοσχηματισμένα κλαδιά, ενώ, αν χρειάζεται, γίνεται και ένα ελαφρύ κορυφολόγημα – δηλαδή κλάδεμα των κορυφών – ώστε η κόμη του φυτού να αποκτήσει πιο ισορροπημένο και συμπαγές σχήμα.

Επιπλέον, όταν διαπιστώνεται ότι το φυτό έχει σχηματίσει υπερβολικά πολλούς ανθοφόρους οφθαλμούς, συνιστάται ένα ήπιο αραίωμα πριν από την έναρξη της ανθοφορίας. Η διαδικασία αυτή επιτρέπει στο φυτό να κατευθύνει την ενέργειά του σε λιγότερα άνθη, με αποτέλεσμα αυτά να είναι μεγαλύτερα και αισθητικά πιο εντυπωσιακά.

Ζωικοί εχθροί και ασθένειες της Καμέλιας

Από πλευράς ανθεκτικότητας, οι καμέλιες θεωρούνται κατά κανόνα αρκετά ανθεκτικά φυτά, τόσο απέναντι σε ζωικούς εχθρούς όσο και σε ασθένειες. Ωστόσο, υπό ορισμένες συνθήκες ενδέχεται να εμφανιστούν προβλήματα. Για παράδειγμα, όταν καλλιεργούνται σε θερμοκήπια, μπορεί να προσβληθούν από αφίδες και ψώρες, όπως συμβαίνει με πολλά φυτά υπό κάλυψη. Επίσης, οι ακραίες καιρικές συνθήκες – ιδιαίτερα οι παγετοί – μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές ζημιές, πλήττοντας τόσο τα φύλλα όσο και τα άνθη ή τα ακόμα κλειστά μπουμπούκια.

Τέλος, σημαντικό πρόβλημα μπορεί να προκύψει και από την παρουσία ασβεστίου στο έδαφος. Το στοιχείο αυτό δεν είναι συμβατό με τις ανάγκες της καμέλιας και συχνά η περίσσειά του εκδηλώνεται με τη μορφή μικρών, σκούρων κηλίδων στα φύλλα του φυτού, κάτι που υποβαθμίζει την εμφάνισή του και μπορεί να επηρεάσει την υγεία του μακροπρόθεσμα.