Έλατο (Abies)

Οικογένεια: Πενκίδες ή Πινίδες (Pinaceae)

Κοινά ονόματα: Έλατο, έλατος

Το γένος αυτό περιλαμβάνει 50 είδη κωνοφόρων και αειθαλών δέντρων, που, καθώς μεγαλώνουν, φτάνουν σε εντυπωσιακές διαστάσεις. Ορισμένα από αυτά μπορούν να ξεπεράσουν σε ύψος τα 50 μέτρα. Τα είδη προέρχονται από διάφορες περιοχές του κόσμου, όπως η βόρεια Αμερική και η Ιαπωνία, και συχνά προσαρμόζονται καλά στις κλιματολογικές συνθήκες της χώρας μας. Παρ’ όλα αυτά, αυτοφυή στην Ελλάδα είναι μόνο το έλατο το λευκό (Abies alba) και το έλατο το κεφαλληνιακό (Abies cephalonica). Τα έλατα διακρίνονται για την κωνική τους «κόμη» και τα βελονοειδή φύλλα τους. Μετά την ανθοφορία, σχηματίζουν ωοειδείς κώνους, που ωριμάζουν τον επόμενο χρόνο και ανοίγουν, απελευθερώνοντας τους σπόρους στο έδαφος.

Είδη και ποικιλίες του ελάτου

Έλατο το λευκό (Abies alba)

Γνωστό και ως έλατο το κτενοειδές (Α. pectinata), αυτό το είδος χρησιμοποιείται ευρέως στη σύγχρονη δασοκομία, κυρίως στις ευρωπαϊκές χώρες. Το ύψος του κυμαίνεται από 15 έως 50 μ., ενώ η διάμετρος της «κόμης» του μπορεί να φτάσει τα 6 μ. Τα φύλλα του είναι βελονοειδή και διατάσσονται σε σειρές που θυμίζουν χτένα πάνω στα λεπτά κλαδιά. Έχουν πράσινη απόχρωση από τη μία πλευρά και λευκή-ασημόχρωμη από την άλλη, απόχρωση που πιθανώς έδωσε στο δέντρο το όνομά του. Ο φλοιός του είναι λείος και ανοιχτόχρωμος στα νεαρά δέντρα, ενώ με την ηλικία σκουραίνει και εμφανίζει ρωγμές. Οι κώνοι του, κυλινδρικοί και επιμήκεις, ξεκινούν από ανοιχτό πράσινο χρώμα και αργότερα αποκτούν καστανέρυθρη απόχρωση.

Έλατο το βαλσάμιο (Abies balsamea)

Γνωστό και ως «Έλατο του Καναδά», αυτό το είδος ευδοκιμεί σε εκτεταμένες περιοχές της βόρειας Αμερικής. Παράγει το γνωστό «βάλσαμο του Καναδά», μια ουσία που χρησιμοποιείται τόσο στην οπτική όσο και στην παρασκευή δειγμάτων για μικροσκόπια. Στην Ευρώπη δεν καλλιεργείται συχνά, με εξαίρεση την ποικιλία «Hudsonia», ένα μικρό δέντρο ύψους περίπου 1 μ., που έχει στρογγυλωτή «κόμη» και πυκνό, λαμπερό, πράσινο φύλλωμα. Άλλες γνωστές ποικιλίες του είναι η «Νάνα» και η «Πλαγιαστή», που αναπτύσσονται πολύ αργά.

Έλατο το βρακτείο (Abies bracteata)

Προερχόμενο από την Καλιφόρνια, το έλατο αυτό έχει κωνική «κόμη», ύψος περίπου 15 μ., στενή σπειροειδή κορυφή και χαμηλά κλαδιά που συχνά κρέμονται προς το έδαφος. Τα φύλλα του είναι δερματώδη, με αγκαθωτές άκρες, σκούρο πράσινο χρώμα στην πάνω επιφάνεια και ασημόχρωμες γραμμώσεις στην κάτω.

Έλατο το κεφαλληνιακό (Abies cephalonica)

Αυτό το είδος, ιδανικό για ήπια κλίματα, φτάνει σε ύψος τα 15-20 μ. Χαρακτηρίζεται από πλατιά φύλλα που σχηματίζουν ορθή γωνία με τα κλαδιά.

Έλατο το ομοιόχρωμο (Abies concolor)

Καταγόμενο από τη βόρεια Αμερική, το έλατο αυτό ξεχωρίζει για τις εξαιρετικά μακριές βελόνες στα φύλλα του. Το ύψος του κυμαίνεται από 25 έως 50 μ. Η ποικιλία Abies concolor “lowiana” είναι απολύτως κωνική ή έχει σχήμα κολόνας, ενώ η ποικιλία «Violacea» («Ιώδης») είναι μικρότερη και αναπτύσσεται πιο αργά.

Έλατο το δασικό (Abies forrestii)

Γνωστό και ως Abies delavayi forrestii, το έλατο αυτό προέρχεται από την Κίνα. Αναπτύσσεται γρήγορα σε ψυχρές και ξηρές περιοχές. Είναι δέντρο όρθιας ανάπτυξης, με κλαδιά που στρέφονται προς τα πάνω. Τα φύλλα του έχουν βαθύ πράσινο χρώμα στην πάνω πλευρά και λαμπερό ασημί στην κάτω.

Έλατο το μεγάλο (Abies grandis)

Αυτό το είδος, που προέρχεται από τα δυτικά παράλια της βόρειας Αμερικής, μπορεί να φτάσει σε ύψος έως 90 μ. Η συμμετρική και πολύ εύρωστη «κόμη» του δίνει εντυπωσιακή όψη. Τα φύλλα του είναι λαμπερά, με ασημόχρωμες γραμμώσεις στην κάτω πλευρά. Ωστόσο, το δέντρο δεν είναι κατάλληλο για περιοχές που εκτίθενται σε δυνατούς ανέμους.

Έλατο το ομολεπί (Abies homolepis)

Γνωστό και ως έλατο το βραχύφυλλο (A. brachyphylla), είναι ένα ιαπωνικό είδος κατάλληλο για ξηρά κλίματα. Έχει «κόμη» σε σχήμα κολόνας και ιδιαίτερο φλοιό, με ροζ-καστανή απόχρωση που ξεφλουδίζεται σε λεπτά κομμάτια. Οι κώνοι του έχουν μήκος περίπου 10 εκατοστά, πορφυρό χρώμα και εμφανίζουν λευκές σταγόνες ρετσίνης.

Έλατο το κορεατικό (Abies koreana)

Με ύψος 7-15 μ., το κορεατικό έλατο έχει μικρά φύλλα και έντονο, βαθύ πράσινο χρώμα. Είναι ανθεκτικό είδος, αν και ευαίσθητο στους παγετούς της άνοιξης. Καλλιεργείται κυρίως για τις διακοσμητικές θηλυκές ανθοταξίες του (κόκκινες, ροζ ή πράσινες), που εμφανίζονται τον Μάιο.

Έλατο του Νόρτμαν (Abies nordmanniana)

Με καταγωγή από τον Καύκασο και τη Μικρά Ασία, το έλατο αυτό είναι περιζήτητο λόγω της γρήγορης ανάπτυξής του. Ευδοκιμεί καλά στα κλίματα της Ελλάδας, αρκεί να υπάρχει βαθύ έδαφος και επαρκής υγρασία. Το φύλλωμά του είναι ιδιαίτερα πυκνό, με έντονο πράσινο χρώμα και λευκές γραμμώσεις.

Έλατο το ισπανικό (Abies pinsapo)

Καταγόμενο από την Ιβηρική χερσόνησο, το έλατο αυτό αναπτύσσεται καλά μόνο σε περιοχές με ήπιο κλίμα. Τα φύλλα του είναι ανοιχτοπράσινα και σχηματίζονται σε όλες τις πλευρές των λεπτών κλαδιών.

Έλατο το υψηλό (Abies procera)

Το έλατο αυτό είναι κατάλληλο για μεγάλα υψόμετρα, καθώς είναι ιδιαίτερα ανθεκτικό. Το πυκνό, λαμπερό φύλλωμά του έχει κυανόχρωμη ή ασημόχρωμη απόχρωση, ενώ σε ορισμένες ποικιλίες εμφανίζει ασημόχρωμες ανταύγειες. Οι κιτρινοκάστανοι κώνοι του, μήκους 15-25 εκατοστών, καλύπτονται από μυτερά λέπια που στρέφονται προς τα κάτω.

Τεχνική Καλλιέργειας του ελάτου

Η καλλιέργεια της ελάτης απαιτεί κυρίως δροσερό και βαθύ έδαφος, το οποίο δεν πρέπει να είναι ούτε ιδιαίτερα συμπαγές ούτε πολύ αλκαλικό. Σημαντική είναι η καλή αποστράγγιση του εδάφους, ενώ η θέση φύτευσης πρέπει να προστατεύεται από ισχυρούς ανέμους και υπερβολικό κρύο. Τα μικρά φυτά που θα μεταφερθούν στην οριστική τους θέση, θα πρέπει να έχουν ύψος περίπου 30 εκ., ενώ ο κεντρικός βλαστός τους πρέπει να είναι ανθεκτικός και καλά ανεπτυγμένος. Η μεταφύτευση πραγματοποιείται τον Νοέμβριο σε αμμώδη εδάφη και τον Απρίλιο σε υγρά και βαριά εδάφη.

Τα νεαρά δενδρύλλια είναι πολύ πιο ευαίσθητα από τα ώριμα δέντρα, ειδικά στις απότομες θερμοκρασιακές μεταβολές και στους όψιμους παγετούς. Για τον λόγο αυτό, συνιστάται να φυτεύονται πυκνά (σε περιπτώσεις ομαδικής φύτευσης) και να αραιώνονται σταδιακά καθώς μεγαλώνουν. Επιπλέον, πρέπει να καλύπτεται η βάση των δενδρυλλίων με ένα στρώμα άχυρου, αρκετά παχύ, και να προστίθεται ένα πλήρες λίπασμα κάθε χρόνο.

Πολλαπλασιασμός του ελάτου

Ο πιο συνηθισμένος τρόπος πολλαπλασιασμού είναι με σπόρο. Η σπορά γίνεται σε ψυχρό υπόστρωμα τον Φεβρουάριο (σε κασόνι) ή τον Μάρτιο, στο ύπαιθρο. Το νεαρό φυτό που θα αναπτυχθεί από τον σπόρο έχει ύψος μόλις 2-3 εκ. τον πρώτο χρόνο και αυξάνεται κατά 2-3 εκ. ακόμη κατά τον δεύτερο χρόνο. Η ανάπτυξή του επιταχύνεται σημαντικά μετά το δέκατο έτος.

Το σπορείο πρέπει να καλύπτεται κατά τη θερινή περίοδο με κλαδιά που έχουν φύλλωμα ή με άλλο ανάλογο υλικό, ώστε να προστατεύονται τα μικρά φυτά από την έντονη ηλιακή ακτινοβολία. Μετά από 2-3 χρόνια, τα φυτά μπορούν να μεταφυτευτούν. Η οριστική μεταφύτευση θα γίνει 3-4 χρόνια μετά την πρώτη.

Κλάδεμα του ελάτου

Ο βασικός κανόνας του κλαδέματος είναι η διατήρηση του κεντρικού βλαστού ως κύριου άξονα του δέντρου. Αν εμφανιστεί πλευρικός βλαστός, θα πρέπει να κοπεί το κλαδί που αναπτύσσεται από αυτόν στο επίπεδο του κορμού. Το κλάδεμα είναι καλύτερο να πραγματοποιείται την άνοιξη.

Ζωικοί Εχθροί και Ασθένειες του ελάτου

Μεταξύ των πιο επικίνδυνων εχθρών της ελάτης είναι οι αφίδες, όπως η αφίδα της ελάτης (Chemes abietis). Αυτά τα ημίπτερα προκαλούν την εμφάνιση κηκίδων πάνω στα μικρά κλαδιά, οι οποίες περιέχουν δεκάδες νεαρά έντομα, καλυμμένα με λευκωπό κερί. Οι ζημιές οφείλονται στα νύγματα που κάνουν οι αφίδες για να απομυζήσουν τον φυτικό χυμό.

Η καταπολέμηση περιλαμβάνει:

• Συλλογή και καταστροφή των κηκίδων με το χέρι.
• Ψεκασμό των νεαρών δενδρυλλίων στο φυτώριο την άνοιξη με κατάλληλο εντομοκτόνο.

Μια συχνή μυκητολογική αλλοίωση είναι η σκωρίαση. Αυτή προκαλεί λευκωπές φλύκταινες (φουσκάλες) στα φύλλα, κυρίως κοντά στη νεύρωση. Για την αντιμετώπισή της, συστήνονται:

• Χρήση ανθεκτικών ποικιλιών.
• Ψεκασμοί με μυκητοκτόνα που περιέχουν χαλκό, Ζινεμπ, Ζιράμ ή Μανέμπ.
• Απομάκρυνση δευτερευόντων ξενιστών, όπως φυτά του είδους Vaccinium vitis-idaea («κόκκινο μύρτιλλο»).