Μυρτιά – Μύρτος (Myrtus)

Οικογένεια: Μυρτίδες (Myrtaceae)

Κοινά ονόματα: Μερτιά, Σμυρτιά, Μερσινιά

Ο Μύρτος, ένα γένος με περίπου 100 είδη αειθαλών και ιδιαίτερα διακοσμητικών θάμνων, αποτελεί μέλος της μεγάλης οικογένειας των Μυρτιδών (Myrtaceae), που περιλαμβάνει πάνω από 3.000 είδη. Ανάμεσα σε αυτά, ο Μύρτος ο κοινός (Myrtus communis) είναι το μοναδικό είδος που φυτρώνει αυτοφυές στην Ευρώπη. Οι θάμνοι του γένους αυτού χαρακτηρίζονται από τα αρωματικά τους φύλλα, τα όμορφα λουλούδια και τους καρπούς τους.

Οι θάμνοι αυτοί χρησιμοποιούνται ευρέως για τη διακόσμηση κήπων και θερμοκηπίων, χάρη στην ομορφιά και την ευρωστία τους. Οι καρποί του μύρτου, με την όξινη και ρητινώδη γεύση τους, αποτελούν εξαιρετική τροφή για τα πουλιά. Σε κάποιες αραβικές χώρες χρησιμοποιούνται ως καρύκευμα, ενώ από αυτούς παράγεται επίσης ένα ξινό ποτό. Στην Κορσική, αξιοποιούνται για την παρασκευή ενός ιδιαίτερου λικέρ.

Το φυτό βρίσκει εφαρμογή και στην αρωματοποιία, χάρη στις ευωδιαστές του ουσίες. Επιπλέον, το ξύλο του, που είναι κόκκινο και λεπτόκοκκο, χρησιμοποιείται για την κατασκευή επίπλων, καθώς είναι ιδιαίτερα καλαίσθητο.

Ο μύρτος έχει μακρά ιστορία ως θεραπευτικό φυτό, αφού οι αρχαίοι το χρησιμοποιούσαν για τη θεραπεία πολλών ασθενειών. Συμβολίζει διαφορετικά πράγματα σε διάφορους πολιτισμούς: στους Εβραίους είναι σύμβολο ειρήνης, ενώ για τους αρχαίους Έλληνες αντιπροσώπευε την αγάπη. Σε κάποιες χώρες συμβολίζει την παρθενία, και στο παρελθόν το στεφάνι μυρτιάς ήταν σύμβολο μεγάλης τιμής.

Είδη και ποικιλίες

Μύρτος η κεκοσμημένη (Myrtus bullata)

Ο θάμνος αυτός, με καταγωγή από τη Νέα Ζηλανδία, αναπτύσσεται φτάνοντας σε ύψος έως και 3 μέτρα, καθιστώντας τον ιδανικό για χρήση ως καλλωπιστικό φυτό σε κήπους και πάρκα.

Τα φύλλα του, σε νεαρή ηλικία, είναι καλυμμένα με ένα απαλό χνούδι που τους προσδίδει μια βελούδινη υφή και έχουν ένα βαθύ πορφυρό χρώμα που τραβά το βλέμμα. Με την πάροδο του χρόνου, το χνούδι εξαφανίζεται, και τα φύλλα μεταμορφώνονται σε καστανοκόκκινα, ενώ εμφανίζουν χαρακτηριστικές ρυτιδώσεις ανάμεσα στις νευρώσεις, προσφέροντας μια ιδιαίτερη υφή και οπτική ποικιλία.

Τα λουλούδια του εμφανίζονται στις αρχές του καλοκαιριού, και οι καρποί που σχηματίζονται αργότερα είναι εξίσου αξιοπρόσεκτοι. Έχουν σχήμα που θυμίζει αχλάδι και σκούρο πορφυρό χρώμα που, πολλές φορές, φαίνεται σχεδόν μαύρο, κάνοντάς τους να ξεχωρίζουν πάνω στο φύλλωμα του θάμνου.

Μύρτος η κοινή (Myrtus communis)

Το είδος αυτό, ευρύτερα γνωστό με τις ονομασίες μυρτιά ή μυρσίνη, έχει καταγωγή από την Ασία και τις παραμεσόγειες περιοχές, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Πρόκειται για έναν θάμνο που μπορεί να φτάσει σε ύψος περίπου 2 μέτρων, με χαρακτηριστική πυκνή διακλάδωση που τον καθιστά ιδιαίτερα κατάλληλο για καλλωπιστική χρήση.

Τα φύλλα του είναι αντίθετα, ωοειδή έως λογχοειδή, και διακρίνονται για την γυαλιστερή τους υφή και το ζωηρό πράσινο χρώμα τους. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά τους είναι το έντονο άρωμα που αναδίδουν όταν τρίβονται, κάνοντάς το φυτό μοναδικό για κήπους με αρωματικά φυτά.

Τα λουλούδια του είναι μονήρη, λευκά και εξαιρετικά αρωματικά. Με τα πέντε λεπτεπίλεπτα πέταλά τους, μήκους περίπου 2 εκατοστών, ξεπροβάλλουν στις αρχές του καλοκαιριού, στις μασχάλες των ανώτερων φύλλων. Μετά την ανθοφορία, το φυτό παράγει καρπούς που έχουν ωοειδές σχήμα και έντονα διακοσμητική εμφάνιση, αφού μπορεί να είναι μαύροι ή κίτρινοι. Αυτοί οι καρποί παραμένουν πάνω στο φυτό για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενισχύοντας τη διακοσμητική του αξία.

Το είδος αυτό περιλαμβάνει πολλές ποικιλίες, καθεμία με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά:

Πολυανθής (Flore pleno): Διακρίνεται για τα διπλά της λουλούδια.

Λευκόκαρπος (Leucocarpa): Παράγει λευκούς καρπούς.

Μικρόφυλλος (Mycrophylla): Έχει μικρότερα φύλλα.

Ποικιλόχρωμη (Variegata): Τα φύλλα της είναι διάστικτα με κηλίδες σε αποχρώσεις λευκού και κρεμ.

Μύρτος λούμα (Myrtus luma)

Το είδος αυτό, γνωστό και ως Ευγενία η μελισσοκομική (Eugenia apiculata), είναι εντυπωσιακός θάμνος ή μικρό δέντρο που κατάγεται από τη Χιλή. Με την κατάλληλη φροντίδα, μπορεί να φτάσει σε ύψος έως και 8 μέτρα, γεγονός που το καθιστά κατάλληλο τόσο για μεμονωμένη φύτευση όσο και για δενδροστοιχίες ή καλλωπιστικούς φράχτες.

Ένα από τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά του είναι οι διακλαδώσεις του κορμού, οι οποίες στους μεγαλύτερους και πιο γέρικους θάμνους αποκτούν ένα γοητευτικό κανελί χρώμα. Αυτή η απόχρωση, μαζί με την υφή του φλοιού, προσθέτει μια φυσική κομψότητα και ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο φυτό καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Τα φύλλα του είναι ωοειδή έως ελλειπτικά, με λαμπερό πράσινο χρώμα που προσδίδει ζωντάνια στο φυτό. Η λεπτή τους υφή και η κανονική διάταξή τους στις διακλαδώσεις του δίνουν μια αίσθηση αρμονίας και ισορροπίας στην εμφάνισή του.

Η ανθοφορία του πραγματοποιείται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, Ιούλιο και Αύγουστο, οπότε και εμφανίζονται τα λευκά άνθη του. Τα άνθη αποτελούν, επίσης, πηγή τροφής για τις μέλισσες, ενισχύοντας έτσι τη σημασία του φυτού για τη μελισσοκομία και το οικοσύστημα.

Μύρτος η ούγνειος (Myrtus ugni)

Είδος γνωστό και σαν Ευγενία η ούγνειος (Eugenia ugni), που φτάνει σε ύψος 2 περίπου μέτρα. Τα κλαδιά του είναι χνουδωτά σε νεαρή ηλικία. Τα φύλλα παρουσιάζονται μυτερά και τα λουλούδια άσπρα με ροζ κηλίδες. Υπάρχει, επίσης, μια ποικιλία με ποικιλόχρωμα φύλλα. Οι καρποί, σε κοραλλί χρώμα και σε μέγεθος μπιζελιού, αναδίδουν ένα λεπτό άρωμα.

Το είδος αυτό, γνωστό ως Ευγενία η ούγνειος (Eugenia ugni), είναι ένας χαμηλός θάμνος ή μικρό δέντρο που φτάνει σε ύψος περίπου 2 μέτρων, με καταγωγή από τη Νότια Αμερική. Είναι ένα φυτό που ξεχωρίζει για τη λεπτή του ομορφιά, ενώ ταυτόχρονα έχει και χρηστική αξία, λόγω των καρπών του.

Τα νεαρά του κλαδιά είναι καλυμμένα με απαλό χνούδι, που προσδίδει μια βελούδινη υφή και γοητευτική εμφάνιση στην ανάπτυξή τους. Τα φύλλα του έχουν μυτερό σχήμα και είναι γυαλιστερά, με ζωηρό πράσινο χρώμα που ενισχύει τη φρεσκάδα και την αρμονία της συνολικής εικόνας του φυτού.

Τα λουλούδια του εμφανίζονται κυρίως την άνοιξη και είναι λευκά, διακοσμημένα με διακριτικές ροζ κηλίδες, προσφέροντας μια ρομαντική πινελιά στην εμφάνιση του φυτού. Επίσης, υπάρχει μια ιδιαίτερη ποικιλία του είδους με ποικιλόχρωμα φύλλα, στα οποία το πράσινο συνδυάζεται με ανοιχτόχρωμες κηλίδες, κάνοντάς την ιδανική για διακοσμητική φύτευση.

Οι καρποί του είναι μικροί, περίπου στο μέγεθος ενός μπιζελιού, με εντυπωσιακό κοραλλί χρώμα. Εκτός από την ελκυστική τους όψη, αναδίδουν ένα διακριτικό αλλά γλυκό άρωμα, που τους καθιστά ιδιαίτερα αγαπητούς. Χρησιμοποιούνται συχνά για την παρασκευή γλυκών, μαρμελάδων ή ακόμα και ποτών, προσφέροντας μια μοναδική γεύση και αρωματική ένταση.

Η Eugenia ugni είναι ένα φυτό που συνδυάζει διακριτική κομψότητα, ευχάριστο άρωμα και πρακτική χρησιμότητα, καθιστώντας το δημοφιλή επιλογή για καλλωπιστικούς κήπους και βοτανόκηπους.

Τεχνική της καλλιέργειας

Οι μυρτιές αποτελούν ανθεκτικά και ευπροσάρμοστα φυτά που καλλιεργούνται με επιτυχία στο ύπαιθρο, ιδίως σε περιοχές με ήπιο κλίμα. Η φύτευσή τους πραγματοποιείται την άνοιξη, σε εδάφη με καλή αποστράγγιση, ώστε να αποφεύγεται η υπερβολική υγρασία, η οποία μπορεί να βλάψει το ριζικό τους σύστημα. Οι μυρτιές ευδοκιμούν καλύτερα σε ηλιόλουστες και απάνεμες τοποθεσίες, που τους παρέχουν επαρκή φωτισμό και προστασία από δυνατούς ανέμους.

Αξιοσημείωτη είναι η ικανότητά τους να προσαρμόζονται σε ποικίλα εδαφολογικά περιβάλλοντα. Μπορούν να επιβιώσουν ακόμα και σε πολύ ξηρά εδάφη, ιδίως κάτω από δασικά δέντρα, όπου η σκιά και η περιορισμένη υγρασία δεν αποτελούν εμπόδιο στην ανάπτυξή τους. Επιπλέον, είναι ιδιαίτερα ανθεκτικές στην αλμύρα της θάλασσας, γεγονός που τις καθιστά ιδανική επιλογή για φύτευση σε παραθαλάσσιες περιοχές.

Σε περιοχές με ψυχρότερους χειμώνες, οι μυρτιές διατηρούνται σε θερμοκήπια, όπου η θερμοκρασία παραμένει γύρω στους 5°C. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το χώμα πρέπει να παραμένει ελαφρώς υγρό, ώστε να υποστηρίζει τη βασική τους επιβίωση. Στα πρώτα χρόνια της ανάπτυξής τους, τα φυτά χρειάζονται ένα ελαφρύ μείγμα εδαφών, που αποτελείται από ίσα μέρη φυτόχωμα, ερεικόχωμα και κηπόχωμα. Καθώς ωριμάζουν, απαιτούν πλουσιότερο μίγμα, συνήθως από φυτόχωμα και δροσερό χώμα, για να υποστηριχθεί η αυξημένη τους ανάπτυξη.

Τον Μάιο, οι μυρτιές μεταφέρονται ξανά στο ύπαιθρο και ποτίζονται τακτικά με άφθονο νερό, ιδιαίτερα κατά τις πρώτες ζεστές ημέρες του έτους. Με την έλευση του Οκτωβρίου, επιστρέφουν σε προφυλαγμένο χώρο, για να προστατευτούν από το ψύχος. Η αλλαγή γλάστρας, που είναι σημαντική για την υγεία των φυτών, συνιστάται να πραγματοποιείται τον Μάρτιο, λίγο πριν την έναρξη της περιόδου έντονης βλάστησης.

Η μυρτιά έχει φυσική τάση να διαμορφώνει ένα όμορφο, στρογγυλωπό σχήμα, γεγονός που μειώνει την ανάγκη για συχνά κλαδέματα. Όταν κρίνεται απαραίτητο, συνήθως τον Μάρτιο, το κλάδεμα περιορίζεται στην αφαίρεση ακανόνιστων ή ανεπιθύμητων κλαδιών, ώστε να διατηρείται η συμμετρία και η καλαισθησία του θάμνου.

Πολλαπλασιασμός

Ο πολλαπλασιασμός των μυρτιών μπορεί να επιτευχθεί με διάφορες μεθόδους, ανάλογα με το επιθυμητό αποτέλεσμα και τη διαθεσιμότητα του υλικού. Για τα τυπικά είδη, η σπορά αποτελεί μια απλή και αποτελεσματική επιλογή. Οι σπόροι σπέρνονται σε κατάλληλο υπόστρωμα, και όταν τα νεαρά φυτά αποκτήσουν 2-3 φύλλα, μεταφυτεύονται σε μεγαλύτερα δοχεία ή στην οριστική τους θέση.

Ωστόσο, οι μυρτιές συνήθως πολλαπλασιάζονται με ημιξυλώδη μοσχεύματα, καθώς αυτή η μέθοδος προσφέρει μεγαλύτερη επιτυχία και επιτρέπει τον έλεγχο της μορφής του φυτού. Τα μοσχεύματα κόβονται από υγιή φυτά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, Ιούνιο και Ιούλιο. Έχουν μήκος περίπου 10 εκατοστά και περιλαμβάνουν ένα μικρό τμήμα από παλιότερο κλαδί, ώστε να διασφαλιστεί η καλύτερη ριζοβολία.

Τα μοσχεύματα φυτεύονται σε ένα μείγμα από τύρφη και άμμο σε ίσα μέρη, το οποίο προσφέρει την απαραίτητη αποστράγγιση και θρεπτικότητα. Τοποθετούνται σε κασόνια ή άλλα προστατευμένα δοχεία, όπου παραμένουν μέχρι να αναπτύξουν ισχυρό ριζικό σύστημα. Αφού ριζώσουν, τα νεαρά φυτά μεταφυτεύονται μία φορά σε μεγαλύτερα δοχεία, ώστε να αναπτυχθούν περαιτέρω. Όταν είναι αρκετά ισχυρά, τοποθετούνται στην οριστική τους θέση, είτε στον κήπο είτε σε γλάστρες.

Επιπλέον, για τη δημιουργία φυτών με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, εφαρμόζονται εμβολιασμοί. Αυτή η μέθοδος επιτρέπει τη διαμόρφωση μικρών θυσανοειδών σχημάτων στη βάση του φυτού ή στρογγυλωπών θάμνων στα άκρα. Για υποκείμενο, χρησιμοποιείται το είδος Μύρτος η κοινή (Myrtus communis), που είναι ανθεκτικό και παρέχει την απαραίτητη σταθερότητα στο μόσχευμα.